Bill Gates, në një intervistë shkurtin e kaluar (2021) me MIT Technology Review, deklaroi se “të gjitha vendet e pasura duhet të kalojnë në viçin 100% sintetik”. Njerëzit në vendet e pasura konsumojnë më shumë mish dhe po rritet shqetësimi se si kjo ndikon në shëndetin e tyre dhe mjedisin.
Vitet e fundit, lëvizjet që hedhin dritë mbi konsumin e kafshëve dhe abuzimet e industrisë së mishit, si dhe thirrjet për eliminimin ose reduktimin e mishit nga dieta janë rritur, dhe në mënyrë proporcionale brenda komunitetit musliman amerikan. Megjithëse veganët dhe vegjetarianët janë një pakicë në Shtetet e Bashkuara, alternativat me zhvillim të shpejtë dhe aksesi i tyre e kanë bërë atë një mënyrë jetese popullore. YouTube është e mbushur me receta që përdorin zëvendësues krijues vegan ose të ngjashme.
Mishi i kultivuar (i njohur edhe si mish i rritur në laborator) ka dalë në lajme si një tjetër mish alternativ, por më autentik në shije dhe miqësor ndaj mjedisit. Madje, një kompani pretendon se, krahasuar me industrinë aktuale të mishit, “produktet e saj të kultivuara do të marrin 99% më pak tokë, 96% më pak ujë të ëmbël dhe do të lëshojnë 80% më pak gazra serë”.
Si i qasen kësaj dijetarët muslimanë? Për çdo gjë që lidhet me bioteknologjinë, ka një sërë burimesh në anglisht. Njëra është letrat dhe artikujt e Shejh Musa Furberit.
Tani, mishi i kultivuar paraqet probleme të shumta për muslimanët, por e dukshme është therja rituale. Për shembull, kurbani i kafshëve dhe shpërndarja e mishit për Bajramin e Kurbanit është një obligim fetar për çdo musliman që mund ta përballojë atë dhe është një veprim i rekomanduar për raste të tjera si lindja e një fëmije. Në punimin e tij “Bujqësia intensive e kafshëve: gabimet dhe përgjegjësitë” (Intensive Animal Farming: Wrongs & Responsibilities, e qasshme në arabisht dhe anglisht), Shejh Furber kritikon bujqësinë intensive, duke përshkruar përgjegjësitë tona në korrigjimin e keqtrajtimit të kafshëve. Ai shkruan: “Eliminimi i plotë i konsumit të produkteve shtazore nuk është as opsion i zbatueshëm dhe as i dëshirueshëm për muslimanët, pasi sakrifica e kafshëve përfshihet në disa rite dhe raste fetare. Përveç kësaj, konsumimi i moderuar i mishit është një normë pejgamberike (Sunet). Pra, me të vërtetë nuk mund të argumentohet se Ligji i Shenjtë kërkon vegjetarianizëm ose se është në përputhje me Sunetin. Në vend të kësaj, duhet bërë diçka për të siguruar që konsumimi ynë të jetë brenda kufijve të përcaktuar nga normat fetare dhe këshillat e shëndosha mjekësore, dhe që kafshët që ne konsumojmë të rriten sipas Ligjit të Shenjtë.”
Në përmbledhje, thirrjet për të eliminuar mishin nga dieta e dikujt që burojnë nga supozimi se konsumimi i mishit të kafshëve është në thelb imoral ose joetik janë të gabuara. Allahu xh.sh. e ka bërë hallall (të lejuar) konsumimin e disa mishrave. Çështja qëndron në keqtrajtimin e kafshëve nga industria e mishit. Ndërsa një zëvendësim i përgjithshëm i mishit të kafshëve nuk është as i mundshëm dhe as ideal. Disa e vënë në dukje mishin e rritur në laborator si një opsion të tretë për konsum: një mënyrë për të reduktuar konsumin e mishit të kafshëve pa u angazhuar në praktikat aktuale shfrytëzuese. Ka disa sfida për të kapërcyer në këtë drejtim. Gjegjësisht, Furber pyet: “A mundet mishi i rritur në laborator të zgjidhë sfidat e fikhut [jurisprudencës islame]?”
Një problem më pak i dukshëm, por ende i rëndësishëm me mishin sintetik është burimi i qelizave. Mishi i rritur në laborator përdor indet e marra nga një kafshë e gjallë. Që mishi të jetë hallall, ai nuk mund të shkëputet nga një kafshë e gjallë, përndryshe ai bie në kategorinë ‘mejteh’ (ngordhësira), i përcaktuar si cofëtinë ose mish i ngordhur, i cili është haram (i paligjshëm) për t’u konsumuar.[1] Kjo gjithashtu e bën të paligjshëm mostrën e rezultatit përfundimtar të mishit që përmban vetëm qeliza të riprodhuara (d.m.th. jo kampionin origjinal të qelizave të gjalla). Akademia Amerikane e Fikhut (The American Fiqh Academy / AFA) deklaron në një vendim për mishin e rritur në laborator se në këtë rast, edhe qelizat e riprodhuara do të ishin haram “sepse procesi i therjes islame për pastrimin e këtij mishi nuk u zhvillua kurrë”.[2]
Musa Furber përmend se kampioni fillestar i qelizave duhet të merret “nga një kafshë e therur në një mënyrë që e bën kafshën të ligjshme për konsum njerëzor”, jo nga një kafshë e gjallë.[3] Në këtë rast, ka një kafshë tashmë të therur dhe mish për t’u ngrënë. Megjithatë, nëse do të ekzistonte një mënyrë e lejueshme për të përdorur një mostër hallall të qelizave fillestare për të rritur më shumë mish, hipotetikisht mund të zvogëlohej numri i përgjithshëm i kafshëve të konsumuara.
Përveç burimit të ligjshëm, mishi i kultivuar duhet gjithashtu të rritet duke përdorur teknika dhe produkte që janë të lejueshme, dhe autorët e decizionit dhe Musa Furber deklarojnë se serumi i gjakut është haram për t’u konsumuar.[4] Serumi i gjakut të cilit ata i referohen është Serumi fetal i gjedhit (FBS), të cilin shumica e kompanive e përdorin për të rritur mishin e kultivuar. Kjo praktikë është e diskutueshme edhe jashtë komunitetit mysliman për shkak të shqetësimeve etike në lidhje me burimin e saj: gjakderdhjen e fetusit të një lope shtatzënë. FBS përmban më shumë faktorë rritjeje sesa serumi i gjedhit të rritur, duke i bërë vetitë e tij vendimtare për rritjen e një kulture qelizore. Siç nënkupton edhe emri, faktorët e rritjes nxisin rritjen e qelizave, një mekanizëm i domosdoshëm sepse qelizat janë të paqëndrueshme in vitro dhe të ndjeshme ndaj apoptozës, vetëvdekjes.
Në ekspozimin e tij në magazinën “Slate” me titull “E vërteta e tmerrshme rreth mishit të rritur në laborator” (“The Gruesome Truth About Lab-Grown Meat”), Nick Thieme kritikon përdorimin e FBS nga industria e mishit të rritur në laborator, duke shkruar,
Por, edhe pse FBS aktualisht është i përshtatshëm, përdorimi i tij e mposhtë qëllimin e mishit të kultivuar në një mënyrë jashtëzakonisht të qartë: Ju ende po therni lopë. Pse të mos hani vetëm mishin e lopës në vend që të kaloni nëpër një proces të mundimshëm që i kthen qelizat e lopës në qeliza të tjera të lopës?… në fakt, kur bëhet fjalë për argumentin moral, therja dhe nxjerrja e gjakut të fetusit nga një lopë e palindur është ndoshta më shumë mënyrë shqetësuese për të marrë mish.
Për të zgjidhur këtë problem, disa kompani thuhet se kanë bërë përparim në formulimin e produkteve të mishit të kultivuar pa përdorimin e FBS. Përpjekjet për të zhvilluar alternativa sapo kanë filluar të shfaqen, veçanërisht pasi ato mund t’i kursejnë kompanive miliona për shkak të çmimit të lartë për FBS.
Përveç shqetësimeve të fikhut përtej asaj që përmendet këtu, ka edhe konsiderata të tjera për t’u bërë: përballueshmëria, efektet në komunitetet bujqësore dhe zinxhirët e furnizimit, pasojat në shëndet dhe ndikimi i zhvendosjes së varësisë ushqimore në kompanitë teknologjike të Silicon Valley dhe pronat e tyre intelektuale etj. Diskutimet rreth mishit të rritur në laborator në mënyrë të pashmangshme do të kthehen në përmendjen e shkurtër të mësipërme të stilit të jetesës së konsumit të ushqimit dhe gjatësisë që bëjnë muslimanët për të siguruar që ajo që futet në trup është brenda kufijve të ligjit islam. Muslimanët nuk janë të vetëm në shqetësimet e tyre: komuniteti hebre gjithashtu e përcakton mishin me therjen e tij dhe po punon në mënyrë të ngjashme për të adresuar nëse mishi i rritur në laborator do të ishte i përshtatshëm.
Ndërsa mishrat e kultivuar aktualisht në treg nuk i plotësojnë kriteret për t’u konsideruar hallall, studiuesit dhe studiuesit vazhdojnë të mbajnë një sy të mprehtë në përparimet e reja. Njëkohësisht, në vend që të fokusohemi te mishrat alternativë si zgjidhje e përhershme, ne duhet të jemi aktivë në përmirësimin e kushteve të jetesës së kafshëve dhe korrigjimin e dëmeve, në mënyrë që të drejtat e tyre të përmbushen si në jetë ashtu edhe kur theren me emrin e Allahut xh.sh., duke i nderuar ato si burim i ushqimit hallall.
Shkruan: Heraa Hashmi
Përktheu[5]:
N. Ibrahimi
[1] “Test-Tube Turkey: Ruling on Meat Grown in Labs”, në: American Fiqh Academy, 20 Aug. 2020, https://fiqhacademy.com/res07/.
[2] “Test-Tube Turkey: Ruling on Meat Grown in Labs”, në: American Fiqh Academy, 20 Aug. 2020, https://fiqhacademy.com/res07/.
[3] Musa Furber. “Comment: ‘A New Lab-Grown Meat Startup May Have Overcome a Key Barrier to Making Meat without Slaughter’”, në: Musa Furber, 23 Apr. 2019, në: https://musafurber.com/2018/09/29/comment-a-new-lab-grown-meat-startup-may-have-overcome-a-key-barrier-to-making-meat-without-slaughter/.
[4] “Test-Tube Turkey: Ruling on Meat Grown in Labs”, në: American Fiqh Academy, 20 Aug. 2020, https://fiqhacademy.com/res07/.
Musa Furber. “Comment: ‘A New Lab-Grown Meat Startup May Have Overcome a Key Barrier to Making Meat without Slaughter’”, në: Musa Furber, 23 Apr. 2019, në: https://musafurber.com/2018/09/29/comment-a-new-lab-grown-meat-startup-may-have-overcome-a-key-barrier-to-making-meat-without-slaughter/.
[5] Burimi i përkthimit: Heraa Hashmi, Mass Consumption: Islam and Lab-Grown Meat, në: https://musafurber.com/2018/09/29/comment-a-new-lab-grown-meat-startup-may-have-overcome-a-key-barrier-to-making-meat-without-slaughter/.
/zeriislam
