Nga Prof. Dr. Beqir Ismaili
Dedikim: Shpirtit të mendimtarit gjigant, Prof. Dr. Mustafa Mahmud, i cili ndriçoi me mendjen dhe zemrën e tij shtigje për miliona arabë dhe myslimanë në udhëtimin e kërkimit të së Vërtetës.
Përmbledhje: Ky studim trajton rrugëtimin intelektual, shkencor dhe letrar të Dr. Mustafa Mahmud, jo vetëm si prodhim sasiot, por si një model unik të iluminizmit të gjithanshëm. Studimi përpiqet të vlerësojë ndikimin e tij në jetën intelektuale, letrare, shkencore, kulturore dhe politike, duke analizuar dimensionet e projektit të tij që bashkoi shkencën me besimin, filozofinë me letërsinë, dhe mendimin me praktikën.
Hyrje: Metodologjia dhe Rëndësia e Studimit
Këto ditë kalon përvjetori i largimit të një prej figurave më të shquara të mendimit arab dhe islamik në shekullin e njëzetë, Prof. Dr. Mustafa Mahmud (27 Dhjetor 1921 – 31 Tetor 2009). Ky artikull nuk synon thjesht të kujtojë një personalitet të ndjerë, por të përpiqet të kuptojë dhe vlerësojë një model unik intelektual, i cili tejkaloi specializimin e ngushtë për të formuar një fenomen kulturor gjithëpërfshirës.
Rrugëtimi i Prof. Dr. Mustafa Mahmud nisi nga pyetja e ekzistencës dhe e sigurisë (besimit të palëkundur), kaloi nëpër laboratorin e mjekësisë, dhomat e letërsisë, fushat e filozofisë, duke arritur në platformën e medias, kupolën e xhamisë dhe sheshet e punës bamirëse. Studimi i ndikimit të tij kërkon një qasje shumëdimensionale, e cila prek fijet e kësaj rrjete komplekse që ai endi gjatë gjithë jetës së tij, boshti kryesor i të cilës ishte “lidhja e shkencës me besimin” si një metodologji për kuptimin dhe iluminizmin.
Kapitulli i Parë: Formimi Intelektual dhe Metodologjia Kognitive
1.1. Formimi Ndërdisiplinor:
Prof. Dr. Mustafa Mahmud nuk ishte një mendimtar tradicional, por një model i intelektualit të gjithanshëm. Studimi i mjekësisë i dha atij saktësinë shkencore dhe metodën eksperimentale, ndërsa leximet e tij filozofike dhe letrare e pajisën me mjete për analizën kritike dhe reflektimin ekzistencial. Kjo ndërthurje mes metodës së rreptë shkencore dhe vizionit gjithëpërfshirës filozofik është ajo që formoi thelbin e personalitetit të tij unik.
1.2. Nga Dyshimi në Besim të Palëkundur: Rrugëtimi Qendror Intelektual:
Rrugëtimi i Prof. Dr. Mustafa Mahmud përfaqëson një transformim dramatik nga faza e dyshimit filozofik, të cilën e shprehu në librat e tij të hershëm, në fazën e besimit të palëkundur, të bazuar në dëshmi racionale dhe shkencore. Ky transformim nuk ishte një kërcim i pajustifikuar, por rezultati i një udhëtimi të vështirë racional, të cilin ai e mishëroi në programin e tij legjendar televiziv “Shkenca dhe Besimi”, ku përpiqej të gjente në mrekullinë e shkencës moderne një konfirmim për të vërtetat fetare, duke paraqitur besimin jo si çështje tradite, por si bindje racionale.
Kapitulli i Dytë: Ndikimi Shumëdimensional: Vlerësimi i Efektit
2.1. Ndikimi Intelektual dhe Fetar:
Prof. Dr. Mustafa Mahmud konsiderohet një nga pionierët më të shquar të “Iluminizmit Islamik” bashkëkohor. Ligjërimi i tij nuk ishte i drejtuar vetëm për elitën, por falë stilit të tij të thjeshtë e të thellë, ai arriti në segmente të gjera të publikut. Ai luajti dy role kryesore:
• Roli i Brendshëm: Thjeshtëzimi i mendimit fetar, pastrimi i tij nga papastërtitë dhe ekstremizmi, dhe paraqitja e tij në një mënyrë moderne që pajtohet me arsye dhe shkencë.
• Roli i Jashtëm: Mbrojtja intelektuale e Islamit kundër rrymave materialiste (si Marksizmi) dhe zbulimi i përpjekjeve për ta shtrembëruar atë në Perëndim, ku ai pa – herët – se Islami do të zëvendësonte Komunizmin si “armik i ri” i Perëndimit pas rënies së Bashkimit Sovjetik.
2.2. Ndikimi Shkencor dhe Kulturor:
Kontributi i tij në përhapjen e kulturës shkencore është një nga arritjet e tij më të spikatura. Përmes programit “Shkenca dhe Besimi” dhe librave të tij shkencorë, ai paraqiti zbulimet komplekse shkencore në një gjuhë të kuptueshme, duke i lidhur gjithmonë me vizionin kozmik islamik. Qëllimi i tij nuk ishte argëtimi shkencor, por ndërtimi i një “vetëdije shkencore besimtare” që e bën besimtarin të aftë të përballojë sfidat e epokës me besim.
2.3. Ndikimi Letrar dhe Artistik:
Ai pasuroi bibliotekën arabe me më shumë se 90 libra, duke përfshirë romane, tregime të shkurtra dhe drama. Shkrimet e tij letrare ishin një mjet tjetër për të shprehur idetë e tij filozofike dhe sociale. Në romanet e tij si “Merimanga” dhe “Njeriu Nën Zero”, gjejmë preokupimin e tij me pyetjet ekzistenciale dhe përpjekjen për të zbuluar misteret psikologjike dhe sociale të njeriut.
2.4. Ndikimi Social dhe Politik:
Ndikimi i Prof. Dr. Mustafa Mahmud nuk u kufizua vetëm në aspektin teorik, por u mishërua në praktika konkrete:
• Projekti Social: Përfaqësohet nga xhamia e tij në Muhendissin dhe spitalet përkatëse që u shërbejnë njerëzve me të ardhura të kufizuara, karvanët e mëshirës, Muzeu Gjeologjik dhe Shoqata Astronomike. Ky projekt e ktheu idenë në veprim, dhe besimin në mëshirë praktike.
• Qëndrimi Politik: Zëri i tij ishte i fuqishëm në mbrojtjen e çështjeve globale islame. Siç përmend Prof. Dr. Beqir Ismaili, qëndrimet e tij të vendosura ndaj masakrave në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Kosovë patën një ndikim të madh, ku ai zbuloi qartë brutalitetin serb dhe komplotin e bashkësisë ndërkombëtare, si dhe paralajmëroi arabët dhe myslimanët për rreziqet e përçarjes dhe neglizhencës ndaj planeve të reja koloniale. Ai e shihte konfliktin në Bosnjë dhe Hercegovinë jo si një përplasje etnike, por si pjesë e një lufte kundër identitetit islamik, ndërsa në Kosovë, konflikti ishte etnik dhe si pjesë e një lufte për identitetin islamik.
Kapitulli i Tretë: Një Model i Afërsisë Qytetëruese: Një Vizioni nga Brenda Qytetërimit Perëndimor
Siç thekson Prof. Dr. Beqir Ismaili në titullin e librit të tij, Prof. Dr. Mustafa Mahmud paraqiti një model për dialogun me Perëndimin nga një pozicion i forcës intelektuale, jo mbrojtëse. Nga brenda “rrethit të qytetërimit perëndimor”, ai arriti të çmontojë ligjërimin e tij mediatik dhe politik, të zbulojë kontradiktat e tij dhe të paraqesë një vizion kritik nga një perspektivë islame. Ai e bëri çështjen e myslimanëve në Ballkan një çështje qendrore në ligjëratën e tij, duke e konsideruar atë si një zgjatim të të njëjtave politika koloniale që synojnë botën islame në tërësi.
Kapitulli i Katërt: Dëshmi e Gjallë: Takimet Personale dhe Formimi i një Vizioni të Përbashkët (Dëshmia e Prof. Dr. Beqir Ismailit)
Lidhja midis Prof. Dr. Beqir Ismailit dhe Prof. Dr. Mustafa Mahmud shtrihet përtej admirimit intelektual në një miqësi personale dhe bashkëpunim frytdhënës, duke ofruar një dëshmi të drejtpërdrejtë të ndikimit të Prof. Dr. Mustafa Mahmud në elitat intelektuale islame jashtë kufijve egjiptianë. Natyra e kësaj marrëdhënieje mund të përmblidhet si më poshtë:
1. Ndikimi i Mëparshëm dhe Kapërcimi i Kufijve: Personaliteti i Dr. Mustafa Mahmud nuk ishte i panjohur në Shqipëri dhe Kosovë, por kishte një prani të fortë. Dr. Beqir Ismaili kujton: “Kam dëgjuar për Prof. Dr. Mustafa Mahmud para se të vija në Egjipt… përmes disa mendimtarëve të shquar në Kosovë, disa prej të cilëve kishin përkthyer disa nga librat e tij në gjuhën shqipe.” Kjo tregon se ndikimi intelektual i Dr. Mahmud kishte paraprirë ardhjen e Dr. Beqir Ismailit, duke konfirmuar universalitetin e mesazhit të tij dhe aftësinë për të thyer barrierat gjuhësore dhe kulturore.
2. Takimi i Parë dhe Përputhja e Imazhit me Realitetin: Me të mbërritur në Kajro, Dr. Beqir Ismaili mori iniciativën për të vizituar Dr. Mahmud, ku gjeti një përputhje të rrallë midis imazhit të mendimtarit gjigant në mendje dhe realitetit të tij në tokë: “Menjëherë bëra një vizitë tek ai në shtëpinë e tij, dhe e gjeta një personalitet më të madh se sa e kisha imagjinuar, pasi ishte jashtëzakonisht i përulur dhe mikpritës.” Ky takim nuk ishte kalimtar, por u kthye në një marrëdhënie të përhershme, e mishëruar nga dhurimi i dhuratave intelektuale (librave) si simbol i komunikimit njohës.
3. Ura Kulturore dhe Vazhdimi i Takimeve: Dr. Beqir Ismaili u bë një urë lidhëse midis Dr. Mustafa Mahmud dhe Ballkanit, ku kujton: “Çdo delegacion që vinte në Egjipt më kërkonte ta merrja në një vizitë tek Prof. Dr. Mustafa Mahmud.” Gjithashtu, marrëdhënia e tyre evoluoi në një partneritet të vërtetë intelektual: “Më vonë u takuam shumë, diskutuam dhe debatuam për tema, veçanërisht çështjen e Bosnjës, dhe së fundi çështjen e Kosovës.”
4. Partneriteti Intelektual dhe Mediatik: Marrëdhënia tejkaloi fushën e vizitave sociale në bashkëpunim praktik, ku Dr. Beqir Ismaili zhvillonte dialogje me të dhe i botonte në mediat kosovare: “Takohesha me të si delegat dhe si përfaqësues dhe merrja mendimin e tij në fusha të ndryshme, dhe kam zhvilluar disa dialogje me të, të cilat i kam botuar në revista dhe gazeta të Kosovës, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut.” Kjo thekson rolin e Dr. Mustafa Mahmud si këshilltar intelektual dhe autoritet në çështjet fatlume që preokupojnë botën.
5. Dashuria dhe Vlerësimi Popullor: Fjalët e Dr. Beqir Ismailit përmbledhin ndjenjat kolektive të bashkatdhetarëve të tij ndaj Dr. Mahmud, duke thënë: “Ne jemi të lumtur që e njohëm dhe lexuam librat e tij, dhe i gjithë populli shqiptar e do atë përmes shkrimeve të tij, dhe qëndrimeve të tij të forta që mbështesin myslimanët në të gjithë botën.” Kjo dëshmi vërteton se mbështetja e ofruar nga Prof. Dr. Mahmud për çështjet shqiptare nuk ishte vetëm një qëndrim mediatik, por një sinqeritet i ndjerë nga masat myslimane dhe i lidhur me emrin e tij në ndërgjegjen e tyre.
Thënie të Prof. Dr. Beqir Ismailit për Prof. Dr. Mustafa Mahmud
1. Në përshkrimin e Personalitetit dhe Stilit të Tij:
• “Më pëlqeu stili i tij për shkak të thjeshtësisë, forcës së argumentit dhe qartësisë së tij, dhe largësisë nga zbukurimet dhe stolisjet.”
• “Ai është një udhëtar i përhershëm në njohuritë shkencore, fetare dhe filozofike… Ai është një kapiten që përpiqet të zbulojë të panjohurën.”
• “Kur iu afrova atij dhe mendimit të tij, e gjeta një personalitet më të madh se sa e kisha imagjinuar… jashtëzakonisht i përulur, me moral të mirë dhe me argumente të forta.”
2. Në vlerësimin e Mendimit dhe Pozitës së Tij:
• “U binda më shumë se ai është një mendimtar dhe shkencëtar që përpiqet të thjeshtëzojë shkencat me një stil të lehtë dhe të përshtatshëm.”
• “Ai është një mendimtar dhe shkencëtar që përpiqet të thjeshtëzojë shkencat… dhe është një nga liderët e iluminizmit islamik bashkëkohor.”
• “Ai është një personalitet i madh që gjithmonë ethet për të rritur njohuritë shkencore, fetare dhe filozofike.”
3. Në ndikimin e programit “Shkenca dhe Besimi”:
• “Programi i tij i famshëm televiziv… përmes të cilit ai thjeshtëzon shkencën moderne dhe e lidh atë me besimin, gjë që i ka siguruar miliona adhurues.”
4. Në qëndrimin e tij ndaj Çështjeve Politike dhe Islame:
• “Në të gjitha këto fronte qëndron mendimtari ynë, Dr. Mustafa Mahmud, për të sqaruar drejtimin, për të nxjerrë në pah këndet e figurës dhe për të paralajmëruar për domosdoshmërinë e zgjimit të arabëve dhe myslimanëve.”
• “Kur ndodhi fatkeqësia dhe tragjedia në Kosovë… Dr. Mustafa Mahmud forcoi pozitën e tij, u ngrit dhe foli me fjalë të vlefshme, të thella dhe me vizion të largët në politikë.”
• “Madhëria e tij përmendi fjalë që lëkundin ndjenjat dhe i ndezin ato me zjarrin e xhelozisë për Islamin dhe myslimanët.”
5. Në vlerësimin e Trashëgimisë së Tij Gjithëpërfshirëse:
• “Ai paraqiti në fushën e mendimit dhe shkencës përvoja të frytshme që padyshim kanë ndikimin e tyre te bashkëkohësit e tij dhe te brezat e ardhshëm.”
• “Ne shprehim falënderimet dhe mirënjohjen tonë të thellë… për çdo mendimtar që punon për të shpëtuar brezat e ardhshëm… dhe për të ringjallur të kaluarën nga gjoksi i të tashmes.”
Këto thënie tregojnë jo vetëm admirimin e Dr. Beqir Ismailit për personalitetin e Prof. Dr. Mustafa Mahmud, por edhe vlerësimin e tij të thellë për rolin e tij si “mendimtar iluminist” që bashkoi mendjen dhe zemrën, shkencën dhe besimin, mendimin dhe praktikën, dhe qëndroi me guxim në mbrojtje të çështjeve të Umetit.
Përfundim: Një Trashëgimi e Përtërirë dhe Sfidat e Vazhdueshme
Prof. Dr. Mustafa Mahmud u largua fizikisht më 31 tetor 2009, por trashëgimia e tij intelektuale vazhdon të jetë e gjallë dhe pulson me jetë. Ai arriti të paraqesë një model të intelektualit organik që merr pjesë në formësimin e vetëdijes së kombit të tij në aspektin intelektual, shkencor, letrar, social dhe politik. Mesazhi i tij qendror ishte se besimi nuk bie në kundërshtim me arsyen, se shkenca e vërtetë të çon tek Zoti, dhe se myslimani duhet të jetë i fortë me besimin e tij, i vetëdijshëm për epokën e tij dhe aktiv në shoqërinë e tij.
Sfidat për të cilat ai paralajmëroi – nga shtrembërimi i imazhit të Islamit, përpjekjet për të çmontuar botën arabe dhe islame, dhe sulmi i ideve materialiste – janë ende të pranishme dhe po përkeqësohen. Kjo e bën kthimin te mendimi i Dr. Mustafa Mahmud, me metodologjinë e tij të balancuar dhe ligjërimin e tij iluminist, një domosdoshmëri urgjente për brezat e rinj që kërkojnë siguri në një kohë trazirash, një identitet në një kohë globalizimi dhe një veprim pozitiv në një kohë sfidash.
Gjurma e Islamit në Evropë: Analizë e Vizionit të Dr. Mustafa Mahmud për Dr. Beqir Ismailin si Projekt Udhëheqësi
Mendimari Dr. Mustafa Mahmud konsiderohet një nga mendjet më të shquara arabe që bashkoi shkencën, letërsinë dhe filozofinë, gjë që e bën dëshminë e tij për çdo personalitet me rëndësi të madhe. Kur kjo dëshmi drejtohet ndaj një personaliteti shkencor, fetar dhe politik si Prof. Dr. Beqir Ismaili, ajo fiton rëndësi të dyfishtë. Dr. Mustafa Mahmud këtu nuk ofron thjesht një lavdërim kalimtar, por paraqet një vizion strategjik analitik, duke përmbledhur dimensionet e personalitetit dhe projektit qytetërues të Beqir Ismailit në fjali të përqendruara që meritojnë të ndalen dhe të zbërthehen kuptimet e tyre.
Ideja Qendrore e Përmbledhjes
Ideja qendrore në fjalët e Dr. Mustafa Mahmud qëndron në portretizimin e Dr. Beqir Ismailit jo thjesht si një dijetar apo akademik, por si një “projekt udhëheqësi të madh” dhe një “luftëtar i madh”. Ky vizion tejkalon arritjet individuale në rolin historik dhe gjeostrategjik. Dr. Mustafa Mahmud lidh ngushtë midis kompetencës personale të Ismailit (“eksperiencë e plotë”) dhe nevojës së rajonit të Ballkanit (“gjithçka që i nevojitet kësaj pjese të botës”), duke theksuar se ky personalitet është përgjigja e duhur për sfidat e një faze historike vendimtare, ku Kosova përfaqëson “gjurmën e Islamit në Evropë”.
Tiparet Kryesore Stilistike në Fjalët e Dr. Mustafa Mahmud
1. Gjuha Strategjike dhe Vizioni: Përdorimi i termave si “projekt udhëheqësi” dhe “çështja e Ballkanit” i jep tekstit një dimension politik dhe planifikues, larg gjuhës thjesht letrare. Është një gjuhë analize politike që reflekton mendimin e autorit të “Merimangës” dhe “E Pamundura”.
2. Përqendrimi i Thellë dhe Shkurtësia: Ndryshe nga teksti i mëparshëm që tregonte detaje personale të Ismailit, fjalët e Mustafa Mahmud ishin shumë të kondensuara, çdo fjalë mbante një ngarkesë të madhe semantike. Ai përmbledh një biografi lufte dhe shkence në fraza thelbësore.
3. Formulimi Diagnostikues: Dr. Mahmud e personalizoi çështjen te Beqir Ismailit. Ai nuk tha “Kosova ka nevojë për një udhëheqës”, por tha “Beqir Ismaili është projekti i atij udhëheqësi”. Kjo e lidh zgjidhjen me personalitetin e aftë për ta zbatuar atë.
4. Lidhja Qytetëruese: Fraza më domethënëse është “gjurma e Islamit në Evropë”. Kjo frazë e ngre nivelin e diskutimit nga niveli lokal apo rajonal në nivelin qytetërues global. Ajo tregon rolin e Kosovës si një urë dhe një urë kulturore, gjë që kërkon një udhëheqje të vetëdijshme.
5. Toni Parashikues dhe Optimist: Përdorimi i fjalës “projekt” sugjeron potencial të fjetur dhe energji që ende nuk është shfrytëzuar plotësisht, gjë që i jep tekstit një ton optimizmi dhe shikimi drejt së ardhmes.
Vlerësimi i Ndikimit në Fusha të Ndryshme të Jetës (Përmes Lentës së Dr. Mustafa Mahmud)
Përmes këtij vizioni, ndikimi i mundshëm apo aktual i personalitetit të Dr. Beqir Ismailit mund të vlerësohet në disa nivele:
• Politik: Ndikimi këtu është më i theksuari. Portretizimi i tij si një “projekt udhëheqësi” dhe “luftëtar i madh në çështjen e Ballkanit” e vendos atë në zemër të ekuacionit politik. Ndikimi i tij është në përfaqësimin e çështjes së popullit të tij ndërkombëtarisht, në mbrojtjen e ekzistencës së myslimanëve në Evropë dhe në ndërtimin e shtetit modern të Kosovës mbi baza të qëndrueshme.
• Intelektual dhe Kulturor: Eksperienca e tij e plotë e bën atë të aftë të formulojë një ligjërim intelektual bashkëkohor të përshtatshëm për kontekstin evropian, një ligjërim që bashkon autenticitetin me përshtatjen ndaj realitetit të ri, duke pasuruar kështu dialogun qytetërues.
• Fetar: Të qenit i tij “gjurma e Islamit në Evropë” do të thotë se ndikimi i tij fetar tejkalon xhamitë në paraqitjen e një modeli të Islamit të moderuar, të aftë për bashkëjetesë dhe kontribut në shoqëritë perëndimore, duke riformuluar imazhin stereotipik të Islamit dhe myslimanëve.
• Shkencor dhe Letrar: Ndërsa Dr. Mahmud u përqendrua në dimensionin politik, referenca për “eksperiencën e tij të plotë” ndoshta përfshiu shkencën e tij gjuhësore dhe letrare, që do të thotë se këto njohuri nuk ishin për një qëllim thjesht akademik, por ishin mjete në shërbim të projektit të tij më të madh qytetërues dhe politik.
• Mediatik: Eksperienca mediatike është arma më e rëndësishme për “luftëtarin”. Është ajo që e bën të aftë të transmetojë imazhin e çështjes së tij në botë, të përballojë fushatat kundërshtare dhe të mobilizojë opinionin publik lokal dhe ndërkombëtar.
Pozita Shkencore dhe Intelektuale dhe Opinionet e Njerëzve për Të (Në Kuadër të Vizionit Gjithëpërfshirës)
Fjalët e Dr. Mustafa Mahmud nuk e mohojnë pozitën e detajuar shkencore që u përmend në tekstin origjinal (gjuhëtar i shkathët, media-man i talentuar, enciklopedi e lëvizshme), por i vendosin ato në kontekstin e tyre të duhur. Ai sheh se këto shkenca dhe talente të shumta janë kapitali që e kualifikon atë të jetë “Projekti Udhëheqës” dhe “Luftëtari i Madh”. Opinionet e njerëzve për të, të cilat dëshmojnë për udhëheqjen dhe shkathtësinë e tij, nuk janë qëllim në vetvete, por janë një tregues i meritës dhe kompetencës që Dr. Mustafa Mahmud e vëzhgoi për udhëheqjen e fazës.
Përfundim:
Në analizën e tij të thellë, Dr. Mustafa Mahmud nuk paraqiti një dëshmi lajkatare, por ofroi një diagnozë strategjike. Ai pa te Prof. Dr. Beqir Ismaili mishërimin e domosdoshmërisë historike; dijetarin e aftë, shkenca dhe mendimi i të cilit u shndërruan në një projekt çlirimi kombëtar dhe qytetërues. Lidhja e bërë nga Dr. Mustafa Mahmud midis personalitetit dhe vendndodhjes gjeostrategjike (“gjurma e Islamit në Evropë”) është thelbi i vizionit të mprehtë. Ai nuk lavdëron një njeri të caktuar aq sa tregon modelin e kërkuar për udhëheqjen e komuniteteve myslimane minoritare nën sfidat e epokës, duke i bërë këto fjalë të pakta një referencë për të kuptuar rolin e elitës së kulturuar në zonat e krizave dhe kontaktit qytetërues.
Poemë Dedikuese:
Shpirtit të Dr. Mustafa Mahmud
Nga: Prof. Dr. Beqir Ismaili
O ti që mendimi ngrihet me soditjen e tij,
dhe Drita drejtohet nga thellësitë e tij lartë,
O ti që i fryve pyetje shkencës së universit,
që ndriçojnë rrugën e atij që sheh thellë, dhe atij që pyet.
U largove o Mustafa… dhe Shkenca dëshmon se
ti ishe një det, tek zhytësi s’arriti.
Qëndrove duke mbrojtur çështjen e popullit në dhimbje,
dhe populli dëshmon çfarë dhe, çfarë sakrifikove.
Kosova erdhi te ti, një zemër që rreh e ndjeshme,
dhe ishe një gjoks për të në padrejtësi, s’e zhgënjeve.
Ishe Udhrëfyesi kur i humbën portet,
dhe Drita që drejton në kuptim kur ndahet.
Nga shtëpia jote Ëndrra lulëzoi kalimet e saj,
dhe në bisedën tënde… një popull dëgjonte Shpresën.
O ti që mbajte brengat e njerëzve në puls,
që s’e mban më askush përveç atij që arsyeton.
Fli në paqe, se në Histori ka një kujtesë
që ruan qëndrimet e atij që në të Vërtetën s’u luhat.
Dhe do të mbetesh, edhe nëse të mbuloi varri i tyre,
një shpirt që ndriçon rrugët e atyre që ecin, nëse gabojnë.
“Poema e Besnikërisë midis Mendimit dhe Ndjenjës: Një Lexim i Poemës së Profesor Dr. Baqir Ismailit në Kujtim të Mendimtarit Dr. Mustafa Mahmoud”
Hyrje Analitike
Kjo poemë vjen në një kontekst njerëzor dhe intelektual të thellë që bashkon poetin Prof. Dr. Beqir Ismailin, intelektualin kosovar që mbajti çështjet e vendit të tij politikisht, kulturalisht dhe diplomatikisht, me mendimtarin e madh arab Dr. Mustafa Mahmud, një nga simbolet më të shquara të mendimit bashkëkohor, i cili bashkoi racionalitetin shpirtëror me kërkimin filozofik ekzistencial.
Për shkak se marrëdhënia mes tyre nuk ishte sipërfaqësore apo protokollare, por e bazuar në dialogje të gjata intelektuale dhe pjesëmarrje të saktë në shqetësimin njerëzor dhe çështjen e popujve të shtypur – në krye të të cilave ishte çështja e Kosovës – poema erdhi si një dëshmi besnikërie dhe mirënjohjeje, para se të ishte thjesht një përkujtim poetik.
Poema ri-paraqet Dr. Mustafa Mahmud jo vetëm si filozof, mjek dhe shkrimtar, por si një zë moral dhe njerëzor që mbajti barrën e kombit dhe çështjeve të tij, dhe kjo pamje u shfaq përmes një gjuhe poetike të rëndë që zbulon një përvojë të thellë emocionale.
Ideja Qendrore e Poemës
Ideja kryesore në poemë është theksimi i rolit të mendimtarit të vërtetë si mbajtës i një mesazhi human që kapërcen kufijtë e vendit, racës dhe përkatësisë kombëtare, për t’u bërë “ndërgjegje e Umetit”.
Poema përqendrohet te:
• Rëndësia e Shkencës dhe Vetëdijes në ndërtimin e identitetit njerëzor.
• Rëndësia e intelektualit organik që nuk ndalet në pragun e librave, por lëviz në realitet në mbrojtje të popujve të shtypur.
• Marrëdhënia njerëzore dhe emocionale midis mendimtarëve, si një marrëdhënie e bazuar në respekt dhe iluminizëm, jo në interes.
• Përjetësimi i kujtesës njerëzore për qëndrimet, jo vetëm për moshat.
Tiparet Kryesore Stilistike
Vlera Tipari
Gjuha Poetike Fushëtore Poema mbështetet në fjalë të fuqishme që i përkasin solemnitetit të poezisë klasike arabe, por pa shtirje.
Ritmi i Brendshëm Harmonik Shfaqet një harmoni midis detit poetik dhe përmbajtjes, gjë që i jep tekstit një qetësi meditative që i përshtatet personalitetit të Mustafa Mahmud.
Imazhet Retorike Simbolike Siç është portretizimi i mendimit me Dritën, i njeriut me limanin, dhe shtëpisë me hapësirën intelektuale, gjë që i jep poemës një dimension njohës (gnostik) dhe sufist.
Intertekstualiteti Shpirtëror dhe Filozofik Prania e binaritetit: Mendja – Shpirti, Shkenca – Besimi, Jeta – Përjetësia.
Përemri i Drejtpërdrejtë (Thirror) Poeti përdori një ligjërim të drejtpërdrejtë ndaj mendimtarit të ndjerë, gjë që i jep poemës një intimitet dhe një marrëdhënie personale të sinqertë.
Dimensioni Kognitiv dhe Intelektual i Poemës
Poema nuk mjaftohet me përkujtimin e një personaliteti, por themelon një vizion të qartë për rolin e intelektualit:
• Ripërcaktimi i intelektualit si mbajtës i një mesazhi, jo i një reputacioni.
• Ringjallja e vlerës së angazhimit moral në mendim, përkundrejt mendimit të izoluar nga çështjet e popujve.
• Theksimi i rolit të mendimit islamik bashkëkohor në mbrojtjen e çështjeve të drejta.
Vlerësimi Kulturor, Fetar, Politik dhe Diplomatik
Vlera Ndikimi i Poemës
Fetar Poema rilexon Mustafa Mahmud si një imazh të besimtarit kërkues të së Vërtetës, jo të predikuesit që përsërit të gatshmen.
Kulturor Ajo forcon vlerën e dialogut kulturor midis popujve dhe lidh mendimin me çështjen njerëzore.
Intelektual dhe Shkencor Thekson rëndësinë e shkencës kur integrohet me etikën dhe të kërkimit kur hapet ndaj ekzistencës.
Politik Zbulon rolin e intelektualit në ndihmë të popujve të shtypur pa llogaritje ideologjike apo partiake.
Diplomatik Paraqet një model të marrëdhënieve kulturore të sofistikuara midis arabëve dhe Ballkanit, dhe tregon se diplomacia nuk është vetëm procedura zyrtare, por edhe komunikim qytetërues dhe human.
Përfundim
Kjo poemë konsiderohet një dokument unik besnikërie, sepse ajo nuk dokumenton vetëm largimin e një figure intelektuale, por ruan një gjurmë qytetëruese dhe njerëzore në të cilën morën pjesë dy mendimtarë nga dy botë të ndryshme gjeografikisht, por të bashkuar në vlera dhe parime.
Është një poemë që e vendos Dr. Mustafa Mahmud në vendin e tij të natyrshëm: filozof në shërbim të njeriut, dhe e vendos Beqir Ismailin në pozicionin e tij: dëshmitar dhe kontribues në një projekt kulturor dhe shpirtëror që tejkalon kufijtë e atdheut.
Kështu, poema shndërrohet nga një tekst elegjiak në një dokument kulturor dhe diplomatik që ruan kujtesën dhe lartëson vlerën e qenies njerëzore të ditur.
Referencat:
1. Ismaili, Beqir. “Prof. Dr. Mustafa Mahmud dhe Roli i Tij i Shquar në Shërbim të Çështjes së Kosovës.”
2. Mahmud, Mustafa. “Rrugëtimi im nga Dyshimi në Besim të Palëkundur”. Dar Al-Ma’arif, Kajro.
3. Mahmud, Mustafa. “Islami Politik dhe Beteja e Ardhshme.”
4. Mahmud, Mustafa. “Kurani: Një Përpjekje për Kuptim Bashkëkohor.”
5. Episodet e programit “Shkenca dhe Besimi” – Televizioni Egjiptian.
Fjalë kyçe: Mustafa Mahmud, Beqir Ismaili, Shkenca dhe Besimi, Mendimi Islamik, Iluminizmi, Letërsia dhe Shkenca, Politika Islame, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Filozofia Arabe.
