Shumë njerëz, kur flasin për përparimin, bien në një ngatërresë të madhe, sepse nuk bejnë dallimin midis qytetërimit dhe kulturës.
Ky dallim është shpjeguar me thellësi nga mendimtari dhe filozofi Ali Izetbegović, i cili thotë:
“Qytetërimi është jobesimtar, ndërsa kultura është besimtare.”
Sipas tij:
• Qytetërimi përfaqëson anën materiale të arritjeve njerëzore: industrinë, ndërtimet, shkencën dhe teknologjinë.
• Kultura, në të kundërt, është ana morale dhe shpirtërore, që e merr kuptimin e saj nga feja dhe etika.
Prandaj mund të themi se qytetërimi i lashtë egjiptian ishte i madh në aspektin teknik dhe arkitektonik, por mbetet qytetërim në kuptimin material, jo kulturë në kuptimin moral dhe shpirtëror.
Ndërsa kultura e vërtetë është ajo që njeriu e krijon nga brenda vetes, ajo që fisnikëron shpirtin dhe udhëzon sjelljen përmes së vërtetës, së mirës dhe së bukurës.
Këtu qëndron gjenialiteti i mendimit të Izetbegovićit:
Qytetërimi pa fe humb ndërgjegjen,
ndërsa kultura pa besim humb kuptimin.
Prandaj duhet të dallojmë mes tyre me kujdes:
Jo çdo shoqëri që përparon materialisht është e qytetëruar në kuptimin njerëzor,
dhe jo kush zotëron makineritë, zotëron edhe vlerat.
Sepse feja është shpirti që e shpëton qytetërimin nga rënia dhe i jep përparimit një kuptim njerëzor, që nuk humbet me kalimin e kohës.
Hoxhë Halil Avdulli
