1 – Respektimi i arsyes dhe i dijes
Allahu i Lartësuar thotë: “Në këtë ka shenja për ata që kanë mendje”[1]
Nga fjala në veprim: ata që arrijnë të kuptojnë realitetin e argumenteve dhe dëshmive hyjnore, duke depërtuar në thellësitë e qëllimeve dhe dimensioneve të tyre, janë pikërisht njerëzit me mendje të shëndoshë. Ata e përdorin arsyen si dritë udhëzuese, për të njohur të mirën dhe urtësinë që fshihen pas çdo shenje të Zotit.
Fakti që Kurani u drejtohet posaçërisht “atyre që mendojnë” është një tregues i qartë i vlerës së lartë të mendjes dhe të dijes. Nëse njeriu reflekton mbi dukuritë e gjithësisë dhe lexon librin e krijimit me syrin e meditimit, ai do të kuptojë se ligjet e natyrës – të vendosura nga Allahu – janë të mbushura me urtësi, mëshirë, dobi dhe drejtësi. Dhe, përtej kësaj, arsyeja e shëndoshë e udhëzon atë drejt Një Mendjeje Supreme, që rregullon dhe drejton gjithë botën me plan të përsosur.
Respekti që Kurani i jep arsyes – si dhurata më e çmuar e njeriut nga Krijuesi – e bën çdo veprim në përputhje me fenë, e lidh besimin me vetëdijen dhe me analizën, dhe e shndërron kërkimin e dijes në një udhëtim drejt së vërtetës hyjnore. Pikërisht për këtë arsye, Islami e refuzon besimin e verbër, të trashëguar pa reflektim, dhe fton në kërkim, studim dhe hulumtim të pandërprerë, deri në njohjen e së Vërtetës më të Lartë: jo vetëm të ekzistencës së Allahut, por edhe të madhështisë dhe urtësisë së Tij të mishëruar në çdo ligj e krijim.
Prandaj, studiuesit dhe dijetarët, të cilët me syrin e mendimit dhe të meditimit shohin shenjat e Zotit, janë edhe ata që e ndiejnë më fort frikën dhe respektin ndaj Tij. Sepse ata shohin realitetin e krijimit me dritën e dijes dhe, në adhurim të përulur, thërrasin: “Zoti ynë! Nuk e krijove këtë kot. I lartësuar je Ti!”[2]
2 – Arsyeja si dallues mes të vërtetës dhe të pavërtetës
Allahu i Lartësuar thotë: “A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë? Vërtet, vetëm ata që kanë mendje marrin mësim.”[3]
Nga fjala në veprim: Nuk janë kurrë të barabartë të diturit me të paditurit. Injoranca është terri që e shtyn njeriun drejt humbjes dhe rënies, ndërsa dija është dritë që hap horizonte të reja, nxit zhvillime dhe shpalos zbulime. Ajo qëndron si një pishtar që ndriçon udhën, duke i dhënë kuptim jetës dhe siguri veprimeve.
Arsyeja është dhurata më e çmuar që Zoti ia ka besuar njeriut, dhe përmes saj ai mund të dallojë të vërtetën nga mashtrimi, dritën nga errësira, drejtësinë nga padrejtësia. Ajo e shndërron përvojën në urtësi dhe e bën njeriun të aftë të gjykojë me ekuilibër.
Historia ka dëshmuar se shoqëritë që kanë ecur në rrugën e dijes janë ngritur, lulëzuar dhe kanë lënë gjurmë të pashlyeshme, ndërsa ato që janë mbyllur në errësirën e injorancës kanë humbur, janë zhdukur dhe nuk kanë lënë pas veçse pluhur harrese.
Islami i jep mendjes pozitën e saj të merituar, duke e konsideruar si busull që udhëheq njeriun drejt së vërtetës. Vetëm ata që mendojnë dhe reflektojnë, që e ushqejnë arsyen me dije dhe e pastrojnë nga pasionet e verbëra, janë ata që përfitojnë nga mësimet e Zotit.
Prandaj, nëse njeriu e nderon mendjen e tij dhe e mbjell me dijen e dobishme, ajo do të bëhet si një kopsht i lulëzuar që prodhon fryte të dobishme për të dhe për të tjerët. Por, nëse e lë të shkretuar dhe e errëson me padituri, ajo kthehet në një shkretëtirë pa jetë, ku humbet edhe vetë.
3 – Lidhja mes dëgjimit dhe arsyes
Allahu i Lartësuar përshkruan gjendjen e banorëve të Zjarrit me fjalët: “Sikur të kishim dëgjuar ose menduar, nuk do të ishim nga banorët e zjarrit.”[4]
Nga teoria në praktikë: Dëgjimi është ura e parë që të çon tek arsyeja. Çdo fjalë, këshillë apo argument që arrin në vesh, paraqitet më pas para mendjes, e cila gjykon, analizon dhe vendos nëse do ta pranojë apo do ta refuzojë. Nëse njeriu nuk dëgjon, ai e privon veten nga një dritare e diturisë dhe e vërtetës.
Prandaj, Allahu thotë: “A mund t’i bësh të dëgjojnë të shurdhërit, edhe nëse nuk mendojnë?”[5]. Kjo është një thirrje që na kujton se dëgjimi i vërtetë nuk është thjesht perceptim i tingujve, por hapje e zemrës dhe e mendjes ndaj së vërtetës.
Kurse kur përmend: “Që ta dëgjojë çdo vesh i vëmendshëm”[6], nënkuptohet veshi që e shoqëron dëgjimin me vëmendje, reflektim dhe përzgjedhje. Pas një dëgjimi të tillë qëndron një mendje e gjallë, që nuk mjaftohet me sipërfaqen, por depërton në thelbin e mesazhit.
Në të vërtetë, dëgjimi dhe arsyeja janë dy dhurata që plotësojnë njëra-tjetrën: dëgjimi sjell lajmin, arsyeja zbulon kuptimin. Pa njërën, tjetra mbetet e mangët. Shumë njerëz kanë dëgjuar të njëjtin mesazh, por vetëm ata që e hapën mendjen dhe zemrën e tyre e shndërruan dëgjimin në udhëzim.
Kështu, njeriu që dëgjon me kujdes fjalën e Zotit dhe të Pejgamberit (a.s), dhe e lidh atë me arsyen e tij të shëndoshë, arrin të ecë në rrugën e drejtë. Por ai që mbyll veshët ose i lë fjalët të kalojnë pa meditim, humbet dritën e udhëzimit dhe rrezikon të mbetet në errësirë.
4 – Thirrja për marrjen e shkaqeve të dijes
Allahu i Lartësuar thotë: “Mos shko pas diçkaje për të cilën nuk ke dijeni. Vërtet, dëgjimi, shikimi dhe zemra – të gjithë këta do të merren në përgjegjësi.”[7]
Nga teoria në praktikë: Ky ajet na kujton se dija është themeli mbi të cilin duhet të ndërtohet jeta. Islami nuk pranon që njeriu të ndjekë hamendësime, thashetheme apo ide të pasakta, por e thërret atë që të ecë në rrugën e dijes së vërtetë dhe të sigurt. Dëgjimi, shikimi dhe arsyeja janë mjetet e mëdha të njohjes, dhurata hyjnore që i janë besuar njeriut, të cilat do të pyeten Ditën e Gjykimit për mënyrën se si janë përdorur.
Njeriu që përdor veshin për të dëgjuar të vërtetën, syrin për të parë shenjat e Allahut dhe mendjen për të reflektuar mbi to, bëhet bartës i dritës dhe udhëzimit. Ndërsa ai që i shpërdoron këto dhunti, duke i vënë në shërbim të së kotës, humbet mundësinë për të arritur tek e vërteta.
Pejgamberi (a.s) ka thënë: “Kush ndjek një rrugë për të kërkuar dije, Allahu do t’ia lehtësojë atij rrugën për në Xhenet.”[8] Ky hadith është një dëshmi e qartë për vlerën e lartë të dijes dhe për detyrimin e marrjes së shkaqeve që çojnë drejt saj.
Prandaj, thirrja islame nuk është thjesht një ftesë për besim, por një thirrje e fuqishme për kërkim, mësim dhe ndriçim të mendjes. Dija është ajo që ngre popujt, që ndriçon shpirtrat dhe që i hap njeriut horizontet e së vërtetës. Pa dije, njeriu endet në errësirë; me dije, ai ecën në dritë.
5 – Kërkimi i mësuesit të mirë
Allahu i Lartësuar na tregon për Musain (a.s), i cili me përulësi i drejtohet Hidrit, i cili padyshim ka qenë në pozitë më të ulët se Musai (a.s): “A mund të të ndjek që të më mësosh nga ajo dije që të është dhënë?”[9]
Ky dialog fisnik na zbulon një të vërtetë madhështore: edhe profetët, me gjithë pozitën e tyre të lartë, kanë kërkuar mësim nga të tjerët. Ky veprim i Musait (a.s) është një dëshmi e qartë se kërkimi i dijes nuk njeh kufij dhe se përulësia është porta e parë drejt urtësisë.
Nga teoria në praktikë: Ky shembull na mëson se njeriu duhet të jetë i gatshëm të udhëtojë, të përballojë vështirësi dhe të tregojë durim për hir të dijes. Musai (a.s) u nis në një udhëtim të gjatë për të arritur te mësuesi i tij, duke na treguar se dituria nuk merret me rehati e përtaci, por me këmbëngulje dhe nënshtrim para autoritetit të mësuesit.
Prandaj, kërkimi i një mësuesi të drejtë e të ditur është një detyrë madhore, sepse ai është ura që lidh nxënësin me dritën e dijes. Vetëm me udhëzimin e tij, nxënësi arrin të shohë qartë, të kuptojë drejt dhe të përparojë në shkallët e urtësisë.
6 – Ngritja në gradë me dije
Allahu i Lartësuar thotë: “Allahu i lartëson ata që besojnë dhe ata që janë dhënë dije, në shkallë të larta.”[10]
Ky ajet përshkruan me madhështi se lavdia dhe ngritja e njeriut nuk qëndrojnë në pasuri, në pozitë apo në prejardhje, por në besimin e sinqertë dhe në dritën e dijes. Dy janë kategoritë që Allahu i ngre në shkallë të larta: besimtarët, të cilët zbukurohen me bindje dhe adhurim, dhe dijetarët, të cilët ndriçojnë veten dhe të tjerët me dituri. Kur këto dy cilësi bashkohen në një zemër, njeriu ngrihet në grada që nuk maten me kritere tokësore, por me peshoren hyjnore.
Nga teoria në praktikë: Besimi pa dije mbetet i brishtë, ashtu si një pemë pa rrënjë të forta; ndërsa dija pa besim është e thatë dhe e pafrytshme, si një pemë pa gjeth e pa hije. Kur besimi dhe dija ndërthuren, njeriu fiton forcë, mençuri dhe dobi, duke u bërë burim drite e udhëzimi për shoqërinë.
Pejgamberi (a.s) ka thënë: “Kush dëshiron që Allahu të bëjë mirë me të, Ai e bën atë të kuptojë fenë.”[11]
Ky hadith tregon se dhënia e dijes është nga shenjat e mirësisë së Allahut ndaj robit të Tij. Ngritja në gradë nuk është vetëm një nderim shpirtëror, por edhe një përgjegjësi për të përhapur të mirën, për të ndriçuar zemrat dhe për të mbrojtur shoqërinë nga errësira e injorancës.
Prandaj, kërkimi i dijes nuk është thjesht një zgjedhje, por një udhë drejt ngritjes së gradave, një shkallë e cila e afron njeriun te Zoti i tij dhe e bën atë një dritë udhëzuese për të tjerët.
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Taha: 54.
[2] – Sure Ali Imran: 191.
[3] – Sure Zumer: 9.
[4] – Sure Mulk: 10.
[5] – Sure Junus: 42.
[6] – Sure Hakka: 12.
[7] – Sure Isra: 36.
[8] – Muslimi.
[9] – Sure Kehf: 66.
[10] – Sure Muxhadele: 11.
[11] – Buhariu dhe Muslimi.
