Nga Shola Lawal, Al Jazeera
Mijëra njerëz mendohet se janë vrarë në qytetin perëndimor të Sudanit, el-Fasher, kryeqyteti i shtetit të Darfurit të Veriut, që kur forcat paramilitare të Mbështetjes së Shpejtë (RSF) e morën atë.
El-Fasher ra të Dielën pas një rrethimi 18-mujor nga RSF, gjë që bllokoi hyrjen e ushqimeve dhe artikujve thelbësorë për qindra mijëra njerëz të bllokuar brenda.
Sudani është shkatërruar nga një luftë civile prej dy vjet e gjysmë, duke shkaktuar rreth 40,000 vdekje dhe zhvendosjen e 12 milionë njerëzve, sipas OKB-së.
Ja çfarë dimë rreth masakrave të raportuara në el-Fasher:
Çfarë ndodhi në el-Fasher?
RSF mori el-Fasher të Dielën, duke marrë kështu pozicionet e fundit të mbetura të Forcave të Armatosura Sudaneze (SAF) në rajonin e Darfurit. Rreth 2,000 njerëz ishin vrarë deri të Mërkurën, sipas Forcave të Armatosura Sudaneze, ndërsa Rrjeti i Mjekëve të Sudanit thotë se janë vrarë të paktën 1,500 njerëz.
Rreth 1.2 milionë njerëz në qytet ishin nën rrethim për 18 muaj, të detyruar të mbijetonin me ushqim për kafshë, ndërsa RSF ndërtoi barriera prej 56 km, duke penguar hyrjen e ushqimit dhe ilaçeve dhe duke mbyllur rrugët e arratisjes.
Video të shpërndara në internet dhe të verifikuara nga agjencia e verifikimit Sanad e Al Jazeeras treguan luftëtarë të RSF-së duke ekzekutuar dhe torturuar njerëz. Anëtarët e RSF-së kanë regjistruar shpesh veten duke kryer mizori në të kaluarën.
Grupet mjekësore dhe të të drejtave sudaneze, duke përfshirë Rrjetin e Mjekëve të Sudanit, thanë se RSF po kryente vrasje masive, po ndalonte njerëz dhe po sulmonte spitale.
Zyra e të Drejtave të Njeriut e OKB-së tha se veprimet e RSF-së përfshinin ekzekutime pa gjyq të njerëzve që iknin, dhe se kishte “indikacione për motive etnike për vrasjet”.
Një analizë nga Laboratori Kërkimor Humanitar (HRL) i Yale duket se ka konfirmuar raportet e vrasjeve masive, duke përdorur imazhe satelitore dhe të dhëna të ndjeshmërisë në distancë.
HRL arriti në përfundimin se grumbullimet e objekteve dhe ndryshimi i ngjyrës së tokës janë dëshmi të trupave njerëzorë dhe pellgjeve të gjakut. Grumbullimet dhe ndryshimi i ngjyrës nuk ishin të pranishme në imazhet e bëra para se të pushtonte RSF, vuri në dukje raporti.
Më shumë se 26,000 njerëz janë larguar nga el-Fasher në vetëm dy ditë, shumica në këmbë drejt Tawila, 70 km në perëndim, tha OKB. Rreth 177,000 civilë mbeten të bllokuar në el-Fasher, sipas Organizatës Ndërkombëtare për Migracionin.
Ndërkohë, mizori janë raportuar edhe në Bara, në shtetin fqinj të Kordofanit të Veriut, të cilin RSF njoftoi se e kishte marrë nën kontroll më 25 tetor, dhe ku thuhet se ka sulmuar civilë dhe punonjës humanitarë.
Federata Ndërkombëtare e Kryqit të Kuq dhe Gjysmëhënës së Kuqe tha të hënën se pesë vullnetarë sudanezë të organizatës ishin vrarë në Bara dhe se tre të tjerë ishin zhdukur.
Bara ndodhet pak jashtë el-Obeid, një qytet strategjik aktualisht nën kontrollin e SAF-së, por drejt të cilit RSF po avancon për ta marrë.
Ku ndodhen el-Fasher dhe el-Obeid, dhe pse janë të rëndësishme?
Të dyja janë qytete të mëdha të vendosura në Sudani perëndimor dhe janë bërë fusha kryesore betejash.
RSF tashmë është thellësisht e vendosur në të gjithë perëndimin e vendit dhe dëshiron të dominojë plotësisht zonën, ndërsa SAF po përpiqet të hyjë në territorin e RSF-së nga fortesat e saj në lindje.
El-Fasher është kryeqyteti i Darfurit të Veriut dhe, deri të Dielën, ishte qyteti i fundit i madh që nuk kishte rënë në duart e RSF-së në Darfur. Me marrjen e tij këtë javë, vendi tani është efektivisht i ndarë midis një lindjeje të kontrolluar nga SAF dhe një perëndimi të kontrolluar nga RSF.
RSF ka shpallur një qeveri paralele në të gjithë Darfurin, ndërsa ushtria sudaneze është në fortesa në lindje, qendër dhe veri.
El-Obeid është kryeqyteti i pasur me naftë i shtetit të Kordofanit të Veriut, në rajonin Kordofan fqinj me Darfurin, dhe është një lidhje strategjike midis Darfurit dhe Khartoumit.
El-Obeid kontrollohet aktualisht nga SAF, por RSF po përpiqet të afrohet, gjë që do të thoshte humbja e tamponit thelbësor të SAF-së midis bazës së saj në Khartoum dhe territorit të RSF-së, thonë analistët.
Më 25 tetor, RSF njoftoi se kishte rimarrë Bara, vetëm 59 km nga el-Obeid, të cilin SAF sapo ia kishte marrë në shtator.
RSF kishte nisur sulme në el-Obeid nga Bara, duke u përpjekur ta rrethonte, dhe tani mund të lëvizë më pranë el-Obeid, ku të paktën 137,000 njerëz ishin strehuar deri në korrik, sipas Mercy Corps.
Çfarë kanë thënë të dy palët për marrjen e el-Fasher?
Të hënën, komandanti i SAF dhe udhëheqësi de facto, Gjeneral Abdel Fattah al-Burhan, njoftoi se trupat e tij ishin tërhequr nga el-Fasher për t’i kursyer popullatës “shkatërrimin sistematik dhe vrasjen sistematike të civilëve” nga RSF.
Por, shtoi ai: “Ne jemi të vendosur të hakmerremi për atë që ndodhi me popullin tonë në el-Fasher.”
Të mërkurën, Ministri i Jashtëm Hussein Al-Amin fajësoi komunitetin ndërkombëtar për dështimin për të ndërmarrë veprime kundër RSF-së.
RSF mban qëndrimin se kërkon të “bashkojë Sudanin” nën një “demokraci të vërtetë”, tha udhëheqësi i saj, Mohammed Hamdan “Hemedti” Dagalo, të mërkurën, duke shtuar se çdo individ që gjendet se ka kryer krime kundër civilëve do të mbahet përgjegjës.
Kush është RSF?
Grupi paramilitar fillimisht u formua si “Janjaweed”, grupe të armatosura fisnore nomade që luftuan për Presidentin e gjatë Omar al-Bashir gjatë luftës së Darfurit që filloi në vitin 2003, duke u bërë të frikshëm për egërsinë e tyre.
Janjaweed u akuzuan për shënjestrimin e fiseve rebele sedentare, me disa organizata të të drejtave që e quajtën atë një gjenocid me midis 100,000 dhe 300,000 njerëz të vrarë dhe 2.5 milionë njerëz të zhvendosur.
Në vitin 2013, al-Bashir formalizoi Janjaweed si RSF, me rreth 100,000 anëtarë. Më pas, një ligj i vitit 2017 i dha më shumë fuqi si një forcë sigurie e pavarur.
RSF ndihmoi në përmbysjen e al-Bashir gjatë kryengritjes popullore të vitit 2019. Më pas, në vitin 2021, u aleat me SAF-në për të përmbysur Kryeministrin civil Abdalla Hamdok, duke i dhënë fund qeverisë kalimtare civile-ushtarake.
Si filloi konflikti në Sudan?
Por tensionet u rritën midis Hemedti dhe al-Burhan se kur do të bashkohej RSF me SAF-në dhe cili grup do të udhëhiqte, duke rezultuar në shpërthimin e luftës më 15 prill 2023.
Mosmarrëveshja kryesore është kush do ta udhëheqë vendin, me SAF që kërkon që RSF të integrohet plotësisht në radhët dhe strukturën e saj komanduese.
Grupet e të drejtave kanë akuzuar të dyja palët për kryerjen e mizorive në konflikt.
Në janar, Departamenti i Shtetit i SHBA-së deklaroi se RSF dhe grupet e saj të armatosura aleate po kryenin gjenocid në Darfur.
Çfarë është në rrezik?
Më e rëndësishmja, mijëra jetë.
Grupet e të drejtave sudaneze kanë paralajmëruar se një marrje e el-Fasherit nga RSF do të ishte katastrofike për civilët, veçanërisht ata nga fiset sedentare, “jo-arabe”.
Hiba Morgan e Al Jazeeras, duke raportuar nga Khartoum, tha se njerëzit që ikën nga el-Fasher treguan se RSF po shkonte derë më derë dhe po ekzekutonte njerëz bazuar në përkatësinë etnike.
Gati 500 njerëz thuhet se janë vrarë në Spitalin Saudit të qytetit, ku strehoheshin pacientë, punonjës shëndetësorë dhe njerëz në ikje.
RSF thuhet se ka ndaluar qindra të tjerë dhe ka shumë raporte për dhunë seksuale kundër grave.
Analistët thonë se ka të ngjarë të ndodhin më shumë masakra në çdo vend të marrë nga RSF.
Marrja e el-Fasherit i jep RSF-së kontrollin e të gjithë rajonit të Darfurit, një rajon i gjerë i vendosur strategjikisht përgjatë kufijve të Çadit, Libisë dhe Sudanit të Jugut dhe një burim i rëndësishëm i arit të Sudanit.
Një raport i vitit 2024 nga Instituti Italian për Studime Politike Ndërkombëtare (ISPI) vuri në dukje se lufta për arin e Sudanit ishte një nxitës i pjesshëm i luftës.
Çfarë përpjekjesh janë bërë për t’i dhënë fund luftës?
Disa raunde bisedimesh paqeje të udhëhequra nga Arabia Saudite, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Afrikan nuk kanë arritur të kenë ndonjë ndikim të madh.
Më së fundmi, SHBA-ja iu bashkua Arabisë Saudite, Egjiptit dhe Emirateve të Bashkuara Arabe – së bashku të njohur si “Katërshja” – për të hartuar një plan që ata e njoftuan më 12 shtator, duke bërë thirrje për t’i dhënë fund luftimeve.
Afati i tyre kohor propozonte një armëpushim humanitar për tre muaj për të lejuar hyrjen e ndihmave, duke çuar përfundimisht në një armëpushim të përhershëm. Ai gjithashtu bëri thirrje për një tranzicion në kontrollin civil brenda nëntë muajsh.
Al-Burhan fillimisht e hodhi poshtë këtë marrëveshje, duke kërkuar shpërbërjen e RSF-së. Por pasi u takua me Presidentin egjiptian Abdel-Fattah el-Sisi më 15 tetor, ai u shfaq i hapur ndaj saj.
Javën e kaluar, përfaqësuesit e SAF dhe RSF thuhet se mbajtën negociata indirekte në Uashington, DC, me bisedime të mëtejshme të planifikuara në fund të tetorit.
Megjithatë, kjo ishte përpara se RSF të merrte el-Fasherin. Gjërat tani janë të paqarta. /tesheshi
