Nëse do vijojmë të heshtim, të paktën mos të krenohemi me atë vendim të guximshëm të të parëve tanë, që e vunë veten në rrezik për ta shpëtuar “Tjetrin”, pikërisht atëherë kur as nuk e mendonin pushtetin e tyre të sotëm në arenën ndërkombëtare. Ata e bënë, sepse e dinin që heshtja përballë të keqes do të thoshte aprovim i saj. Ndërsa ne, të strukur në “republikën e indiferencës”, vijojmë të rrahim gjoksin për atë që ata bënë dikur, ndërkohë që ata do turpëroheshin me fshehjen tonë përballë të vërtetave.
Agim BAÇI, Tiranë
Në tetor të vitit 2007, në Jerusalem u organizua ekspozita e fotografit hebre Norman Gershman “Besa: Kodi i Nderit – Myslimanët shqiptarë që shpëtuan hebrenjtë gjatë Holokaustit”. Ekspozita më pas qarkulloi gati në një të tretën e botës. Bazuar në fotografitë e shfaqura dhe dokumentet theksohej se “shtëpia e shqiptarit është shtëpia e Zotit dhe e mikut në çdo orë të ditës dhe të natës”. E veçantë për ata që e vizitonin ishte fakti se shumë hebrenjve që kërkuan strehim e gjetën atë mes myslimanëve, ku “mysafiri” i porsambërritur në vend do të ishte një mysafir po aq i mirëpritur edhe në shtëpinë e tij. Kodi i Besës, sipas disa studiuesve të huaj, ndikoi te shqiptarët e feve të ndryshme për t’iu siguruar hebrenjve të rrezikuar strehë të fshehtë gjatë atyre viteve të vështira të terrorit nazist. Në veprën e tij “Shpëtimi në Shqipëri”, filantropi amerikano-hebre, Harvey Sarner, shkruan se “në Kanun nuk ekziston koncepti modern i erëndimit për ‘të huajin’, por flitet për një koncept tjetër, atë të ‘mysafirit’”.
Në fakt, historia e shpëtimit të hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore u bë një temë e marrë dhe rimarrë shpesh nga politika, e cila u krenua lidhur me të shkuarën e guximshme të shqiptarëve, edhe pse thuajse kurrë nuk përmendi se regjimi komunist e internoi dhe dënoi shumicën e atyre që i strehuan hebrenjtë, duke i shpëtuar nga ndëshkimi i ushtarëve gjermanë. Dhe, bëhet fjalë për një numër zyrtar rreth 2400, ndërkohë qe vetë studiuesit pretendojnë se janë më shumë, por mungesa e regjistrimit, si të tillë, e ka bërë numrin të pasigurt.
E, pavarësisht vetëlëvdimit të politikës, shqiptarët meritojnë të jenë krenarë për atë që bënë duke rrezikuar vetveten, jetën. Dhe, e bënë pa bërë asnjë dallim.
Por, krejt në mënyrë paradoksale, po kjo politikë që krenohet për shpëtimin e të pafajshmëve, që e kishin të pamundur të mateshin me armikun e fuqishëm dhe të armatosur gjer në dhëmbë, sot sheh në heshtje se si një krim përsëritet në mënyrë cinike nga pasardhës të atyre që dikur u torturuan në mënyrën më çnjerëzore dhe të padrejtë nga nazistët.
Atëherë, a mund të flasim për empati apo për një pragmatizëm politik, që kërkon të rreshtohet në krahun e të fortit? Nëse është kështu, kjo klasë politike, kokulur duhet të mos e zërë me gojë atë guxim të të parëve, që vuri jetën në rrezik, edhe pse ia njihte forcën ushtrisë naziste, edhe pse e dinte fundin nëse do zbardhej vendimi për të shpëtuar jetët e pafajshme, të cilët ishin nën dhunën e pashembullt të nazistëve vetëm e vetëm se ishin hebrenj.
Por, a është drama palestineze vetëm palestineze?
Sociologu i famshëm polako-hebre, Zygmunt Bauman, në librin e tij “Moderniteti dhe Holokausti” bën të qartë se, pavarësisht se Holokausti ishte një tragjedi çifute, ai sërish argumenton se do të gabonim nëse do ta quanim vetëm të tillë. Sipas tij, “Holokausti lindi dhe u krye në shoqërinë tonë racionale moderne, në nivelin e përparuar të qytetërimit tonë dhe në majën e arritjeve kulturore të njerëzimit, prandaj ai është çështje e kësaj shoqërie, qytetërimi e kulture”. Sipas Bauman-it, çdo përcaktim “vetëm çifute”, do të ishte shenjë verbërie vetëvrasëse për shoqërinë dhe një moskujdese fyese për viktimat e gjenocidit. Ky qëndrim i Bauman-it është mbështetur gjerësisht nga qarqet akademike e kulturore, të cilët, me qëllim që e keqja të mos triumfojë, ka bërë gjithçka për të nxjerrë në pah kujtesën e asaj ligësie që shfarosi miliona të pafajshëm.
Bauman-i ndërroi jetë në Britani më 9 janar 2017. Ai dhe shumë të tjerë panë shumë ngjarje në korridorin mes Izraelit dhe Palestinës. Por, është shumë e vështirë të besosh se ai sot do të ishte i heshtur përballë asaj që po ndodh në Gaza. As Amos Oz-i, që nuk jeton më, e as kolegu i tij, David Grosman, që kanë qenë zëra të rreptë kundër mosnjohjes së Palestinës nga Izraeli, nuk do të heshtnin, por ndoshta do ishin shpirti i protestës.
E, megjithatë, ndërsa në Izrael protestohet kundër kryeministrit të tyre që të ndalet lufta e të ketë paqe me palestinezët, në shumë vende të botës, përfshi politikën mbarëshqiptare, thuajse ka shumë heshtje ose zëra sporadikë përballë asaj që u pa e po shihet në Gaza. Zërat që kërkojnë reagim janë të rrallë dhe shpesh përballen me një abandonim nga opinioni publik. Ndërkaq, “kurajës” së Ramës, disa ditë më parë, për ta quajtur Hamasin “nazistët e shekullit të ri” e duke mos thënë asgjë për atë që shumë zëra po e konsiderojnë “gjenocid në Gaza”, opinioni iu përgjigj vetëm në rrjete sociale, por jo në debatin e rëndësishëm publik. “Siç e kam thënë më parë, dua ta përsëris dhe tani, Shqipëria ka qenë gjithmonë mbështetëse e zgjidhjes me dy shtete, por në këndvështrimin tim e në këndvështrimin tonë, nuk ka zgjidhje me Hamasin aty dhe ndryshe nga ç’janë përpjekur të tjerët të thonë, Hamasi nuk është lëvizje rezistence. Hamasi janë nazistët e shekullit të ri. Historia na ka mësuar se me nazistët nuk ka paqe, me nazistët nuk ka kompromis.“, u shpreh Rama, duke kapërcyer thuajse qëndrimet të panumërta që cilësojnë “gjenocid” atë që po ndodh me qytetarët e pafajshëm.
Pyetjet për të cilat kemi nevojë
Ka një pyetje që thuajse i përmbledh të gjitha në librin e Baumanit: “si u lejua të ndodhte ky tmerr”? Dhe, si në rastin e Holokausit, ku një pjesë e botës donte të merrej me shkaqet, duke zhvendosur debatin për thelbin e tragjedisë me hebrenjtë, edhe në rastin e palestinezëve, ka një furi gjetjesh shkaqesh që çuan në këtë ndërhyrje krejtësisht joproporcionale të ushtrisë izraelite. Pa dyshim se ngjarja e 7 tetorit 2023 është një ngjarje e dënueshme dhe e ndëshkueshme. Por, të besosh se ajo që ndodh atje është vetëm palestineze, do të thotë se ne shkojmë në atë gabim që na paralajmëronte Bauman-i, duke e konsideruar si “lajthitje të skajshme e të çastit” e jo si një gatim i së keqes.
Në këtë proces, është me rëndësi që shtetet dhe mendjet më të rëndësishme të botës të mos mbeten thjesht në deklarata teorike mbi gjenocidin. Nëse nuk arrijmë ta shohim si përgjegjësi të shoqërisë së sotme, si një ngjarje që na takon të gjithëve, përgjigjet tona për krizën palestineze do të jenë një version dështimi për zgjidhje. Pa deklaruar shkaqet e vërteta dhe përgjegjësinë, zgjidhja nuk do mbërrijë dot. Atëherë, përballë një situate të tillë vlen tashmë të pyesim në kohën e tashme: “Përse e lejuam dhe po e lejojmë ende të ndodhë gjenocidi me fëmijët dhe të pafajshmit e tjerë palestinezë?”. Përballë kësaj pyetjeje, askush nuk mund të bëjë të paditurin.
Rreziku nga indiferenca, paralajmërim i fortë i Elie Wiesel-it
Fituesi i çmimit Nobel për Paqen, shkrimtari hebre Elie Wiesel, i ftuar në Shtëpinë e Bardhë në vitin 1999, në kohën e Luftës së Kosovës, kur SHBA-ja udhëhiqte ndërhyrjen e NATO-s për të frenuar krimet çnjerëzore dhe gjenocidin serb mbi Kosovë, do të mbante një nga fjalimet më interesante, të njohur si “Rreziku nga indiferenca”. Sipas tij, dështimet përballë dhunës e kishin burimin te indiferenca njerëzore, te heshtja përballë të keqes. “Kaq shumë dhunë; kaq shumë indiferencë. Çfarë është indiferenca? Etimologjikisht, kjo fjalë do të thotë ‘pa dallim’. Një gjendje e çuditshme dhe e panatyrshme në të cilën linjat mjegullohen midis dritës dhe errësirës, muzgut dhe agimit, krimit dhe dënimit, mizorisë dhe dhembshurisë, së mirës dhe së keqes. Cilat janë rrjedhat dhe pasojat e saj të pashmangshme? Është një filozofi? A mund të imagjinohet një filozofi e indiferencës? A mund ta shohë dikush indiferencën si një virtyt? A është e nevojshme ndonjëherë ta praktikojmë atë thjesht për të mbajtur mendjen e shëndoshë, për të jetuar normalisht, për të shijuar një vakt të mirë dhe një gotë verë, ndërsa bota përreth nesh përjeton trazira të tmerrshme?”, pyeste Wiesel-i, duke lënë ndoshta një nga rrëfimet më të forta që të çon sërish përballë absurdit tonë lidhur me atë çfarë shohim sot në terrenin ku vazhdon beteja dhe në fushëbetejën me indiferencën. Ai e përshkruan si aspak të lehtë kapërcimin e indiferencës, marrjen seriozisht me jetën e tjetrit, sidomos kur ai vijon ende të jetë larg përditshmërisë sonë. “.. për personin që është indiferent, fqinji i tij/saj nuk ka asnjë rëndësi. Dhe, për këtë arsye, jeta e tyre është e pakuptimtë. Ankthi i tyre i fshehtë, apo edhe i dukshëm nuk paraqet interes. Indiferenca e redukton Tjetrin në një abstraksion”, rrëfeu Wiesel-i duke përcjellë atë pikturë të boshit që mbërthen dikë qe mendon se është i braktisur, se nuk ka “tjetër që të mendojë për të”.
Ky paralajmërim i Wiesel-it i drejtohet një bote të tërë, duke përfshirë të parët ata që duan të justifikojnë se përse duhet ta vijojnë dhunën e më pas këdo që dëshiron të jetë “politikisht korrekt”, por me zemrën shumë larg asaj që duhet të thotë e bëjë për atë që ndodh çdo ditë me të pafajshmit.
Dhe, nëse do të vijojmë të heshtim, të paktën mos të krenohemi me atë vendim të guximshëm të të parëve tanë që vunë veten në rrezik për të shpëtuar “Tjetrin”, pikërisht atëherë kur as nuk e mendonin pushtetin e tyre të sotëm në arenën ndërkombëtare. Ata e bënë sepse e dinin që heshtja përballë së keqes do të thoshte aprovim i saj. Ndërsa ne, të strukur në “republikën e indiferencës”, vijojmë të rrahim gjoksin për atë që ata bënë dikur, ndërkohë që ata do turpëroheshin me fshehjen tonë përballë të vërtetave. /revistashenja
