Ekuacionet e vështira të zhvillimeve delikate në rajonin më të nxehtë të botës
Levanti Arab po përjeton aktualisht një nga momentet kyçe që mund të riformësojë realitetin e tij politik dhe shoqëror, veçanërisht pas 7 tetorit 2023, kur janë grumbulluar sfida të shtyra në fronte të shumta. Duket se sot, në fund të tremujorit të parë të shekullit të 21-të, përballemi me një provë të re në Levantin Arab, dhe me beteja të reja politike dhe ndoshta ushtarake.
Gaza: Një armëpushim pa perspektivë
Gaza aktualisht po përballet me një situatë të paparë komplekse. Pas agresionit brutal izraelit, i cili zgjati pothuajse dy vjet, Shtetet e Bashkuara njoftuan qëllimin e tyre për të vendosur një “forcë ndërkombëtare stabilizimi” në fillim të vitit 2026 si faza tjetër e procesit të armëpushimit të vendosur më 10 tetor të këtij viti. Kjo qasje mori mbulim politik me rezolutën e Këshillit të Sigurimit që miratoi planin e Presidentit të SHBA-së Donald Trump, i cili krijoi përshtypjen se bashkësia ndërkombëtare po përgatitej për të menaxhuar situatën pas luftës.
Megjithatë, faktet në terren deri në fund të vitit 2025 nuk e pasqyrojnë këtë ndryshim, por tregojnë një dëshirë për të menaxhuar konfliktin, në vend që të vendosin një paqe të drejtë dhe të vërtetë, me shpresën se ky menaxhim i konfliktit do të parandalojë që situata të rrëshqasë përsëri në luftë të hapur. Izraeli shpreson të ruajë aftësinë për të kryer sulme ajrore të qëndrueshme “të kufizuara” dhe sulme që arrijnë qëllimet e tyre pa u kthyer në nivelet e mëparshme të gjakderdhjes.
Pavarësisht momentumit politik që pasoi njoftimin e SHBA-së, takimi koordinues – i mbajtur në mesin e këtij muaji, me pjesëmarrjen e më shumë se 25 vendeve – zbuloi një hendek të qartë midis ambicies së deklaruar për të krijuar një “forcë ndërkombëtare stabilizimi” në Gaza dhe gatishmërisë së vendeve të përfshira për të marrë pjesë.
Indonezia dhe Italia kanë shprehur një gatishmëri paraprake për të dërguar trupa, por nën kushte të rrepta që kufizojnë vendosjen e forcave në zonat nën kontrollin izraelit në lindje të Vijës së Verdhë.
Kjo praktikisht do të thotë se çdo prani ndërkombëtare do të përqendrohet në pjesën nën kontrollin izraelit, e cila përbën rreth 53% të sipërfaqes së Rripit, ndërsa pothuajse dy milionë palestinezë do të mbeten të bllokuar në pjesën tjetër që ende kontrollohet nga Hamasi. Të dy vendet përcaktuan që forcat të mos dislokohen në kontakt të drejtpërdrejtë me Hamasin, një kusht që pasqyron një frikë të qartë nga angazhimi në një mjedis luftimi me rrezik të lartë, por në të njëjtën kohë e zhvesh misionin nga thelbi i tij dhe i shndërron forcat e mundshme të stabilizimit në një prani të kufizuar sigurie në skajet e Rripit.
Përveç kësaj, pati një mungesë të dukshme të disa vendeve të ftuara në konferencë, përfshirë Azerbajxhanin, i cili ka marrëdhënie të ngushta dhe një partneritet të fortë ushtarak me shtetin pushtues izraelit. Pavarësisht se emri i tij u përmend si një kandidat potencial për pjesëmarrje, Baku ka vendosur të distancohet nga çështja për shkak të pasigurive që rrethojnë natyrën e mandatit, kufijtë e rolit të ushtrisë dhe rreziqet e përfshirjes në situatë.
Lucy Kurtzer, një studiuese dhe analiste politike amerikane e specializuar në çështjet e Lindjes së Mesme, thekson se hezitimi i pjesëmarrësve potencialë në një forcë ndërkombëtare sigurie rrjedh kryesisht nga pasiguritë në lidhje me natyrën e rolit të forcës, kufijtë e autoritetit të saj dhe nëse ajo do të angazhohet në një mjedis të hapur luftimi pa një mandat të qartë ose garanci të mjaftueshme politike dhe sigurie.
Në të njëjtën kohë, Turqia përfaqëson një pengesë të pavarur politike brenda këtij procesi. Pavarësisht deklaratave të përsëritura të gatishmërisë për të kontribuar me trupa tokësore, Izraeli po përpiqet ta parandalojë pjesëmarrjen turke me të gjitha mjetet.
Për më tepër, ata që janë të njohur me detajet e fazës së parë të forcës së stabilizimit kanë theksuar se ajo do të jetë e kufizuar gjeografikisht dhe funksionalisht, dhe do të përqendrohet në baza në Rripin jugor të Gazës, veçanërisht në zonën e Rafah, të gjitha brenda zonave të kontrolluara nga Izraeli, përpara se të fillojë gradualisht të veprojë jashtë këtyre zonave.
Më konkretisht, forca, të paktën në fazën e saj të parë, nuk do të veprojë në pika kontakti të drejtpërdrejtë midis Izraelit dhe Hamasit, duke reflektuar natyrën e kujdesshme të mandatit që rregullon themelimin e saj dhe kufijtë e rolit të saj në terren.
Këto rregullime, pra, zbulojnë një kontradiktë strukturore në idenë e një “force stabilizimi”. Këto janë forca ndërkombëtare që supozohet të hapin rrugën për një tranzicion pas luftës, por në fakt veprojnë brenda hapësirës së sigurisë së Izraelit, sipas zgjedhjeve dhe kushteve të tij, dhe larg zonave të kontrolluara nga fraksionet palestineze. Kjo ngre pyetje serioze në lidhje me aftësinë e tyre për të vendosur siguri të qëndrueshme ose për të menaxhuar një tranzicion të vërtetë politik, dhe i bën ata më shumë një mjet për të zbukuruar axhendën amerikane, veçanërisht në dritën e mosrespektimit nga qeveria pushtuese të shumë prej angazhimeve të dakordësuara në fazën e parë, siç është kalimi i Vijës së Verdhë dhe pengimi i shpërndarjes së ndihmave.
Numërimi mbrapsht për Rezolutën e SDF-së
Dosja siriane shquhet si më e spikatura në dritën e përleshjeve të fundit në Alepo, veçanërisht ndërsa afrohet afati i fundit për zbatimin e marrëveshjes së 10 marsit 2025, të nënshkruar nën ndërmjetësimin e SHBA-së midis Presidentit sirian Ahmed al-Sharaa dhe komandantit të përgjithshëm të Forcave Demokratike Siriane (SDF), Mazloum Abdi, që synon të krijojë një kornizë për integrimin e strukturave ushtarake dhe administrative dhe luftëtarëve të SDF-së në shtetin sirian, ushtrinë dhe institucionet qendrore të sigurisë deri në fund të këtij viti.
Marrëveshja parashikon rivendosjen graduale të kontrollit shtetëror mbi pikat jetësore në zonat vetëqeverisëse në lindje të Eufratit, duke përfshirë kalimet kufitare, disa aeroporte dhe fushat e naftës dhe gazit, në këmbim të garancive në lidhje me të drejtat kulturore dhe administrative të kurdëve brenda shtetit sirian. Ky afat koincidon me ndryshime të rëndësishme globale dhe rajonale që forcojnë pozicionin e qeverisë siriane.
Rënia e kësaj marrëveshjeje jo vetëm që kërcënon të rihapë një front të ri konflikti, por mund ta kthejë Sirinë në një gjendje paqëndrueshmërie.
Në nivel rajonal, kjo rrugë po fiton gjithnjë e më shumë mbështetje, gjë që forcon pozicionin negociues të Damaskut në raport me SDF-në. Nga ana turke, vlerësimet nga grupet e ekspertëve perëndimorë tregojnë se Ankaraja e sheh çmontimin e strukturës ushtarake të SDF-së dhe integrimin e saj në institucionet e shtetit sirian si një qëllim strategjik dhe rrugën më të qëndrueshme për të neutralizuar zgjerimin ushtarak të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) në kufijtë e saj jugorë, që do të thotë se qasja turke tenton të mbështesë çdo rrugë që forcon sigurinë dhe fuqinë ushtarake në Damask.
Vëzhguesit besojnë se zgjidhja për këtë çështje mund të mos vijë plotësisht ose menjëherë, por përmes rrugëve dredha-dredha që marrin formën e zbatimit të pjesshëm dhe të llogaritur të disa dispozitave të marrëveshjes së marsit. Në vend të integrimit gjithëpërfshirës dhe përfundimtar, procesi ka të ngjarë të zhvillohet gradualisht me qëllim ndërtimin e besimit pa shkaktuar njëkohësisht konflikt.
Zbatimi i pjesshëm i marrëveshjes shihet si një mjet për ta mbajtur gjallë marrëveshjen dhe për të parandaluar rënien e saj, përmes masave që u lejojnë të dyja palëve të arrijnë përfitime të përkohshme pa zgjidhur çështje të mëdha kontestuese. Damasku mund ta paraqesë këtë rrugë si një përparim gradual drejt një shteti sovran, ndërsa SDF-ja e sheh atë si një mundësi për të blerë kohë dhe për të testuar drejtimet e zgjidhjes dhe ekuilibrat e saj në një fazë kalimtare derisa të sqarohen konturet e zgjidhjes përfundimtare dhe qëndrimet e aktorëve rajonalë dhe ndërkombëtarë ndaj dosjes siriane.
Megjithatë, dështimi i kësaj rruge mund të hapë derën për skenarin më të keq (megjithëse aktualisht më pak i mundshëm), i cili është një përpjekje për të imponuar realitetin me forcë. Në atë rast, Damasku, me mbështetjen e heshtur turke dhe ndoshta miratimin e heshtur ndërkombëtar, mund të përdorë operacione sigurie ose ushtarake që synojnë qendrat kryesore të SDF-së me qëllim integrimin e saj me forcë dhe përfundimin e ndikimit të armatosur kurd.
Megjithatë, një situatë e tillë do t’u përshtatej armiqve të Sirisë, siç është Izraeli, i cili dëshiron këtë lloj destabilizimi të Sirisë.
Marrëveshja me kurdët është thelbësore për rrugën drejt një stabilizimi të plotë të Sirisë. Duke zgjidhur këtë çështje, Siria mund të përqendrohet në agresionin izraelit në jug të vendit.
Kush i mban armët në Liban?
Në Liban, fundi i vitit sjell me vete një pyetje thelbësore: A mund të vazhdojë shteti të “kufizojë armët” vetëm për ushtrinë pa rënë në konflikt të brendshëm ose në një luftë të re civile, me fantazmat e së kaluarës së afërt që qëndrojnë përreth saj? Gushtin e kaluar, autoritetet libaneze, të udhëhequra nga presidenti Joseph Aoun dhe kryeministri Nawaf Salame, i ngarkuan ushtrisë detyrën e hartimit të një plani për një “monopol shtetëror mbi armët” para fundit të vitit 2025, me fazën e parë që fillon në jug të lumit Litani dhe më pas zgjerohet në veri.
Kjo detyrë erdhi si pjesë e një marrëveshjeje armëpushimi të nënshkruar në nëntor 2024 nën patronazhin e SHBA-së, e cila i dha fund më shumë se një viti konflikti midis Hezbollahut dhe Izraelit. Marrëveshja parashikonte çmontimin gradual të strukturës ushtarake të Hezbollahut, duke filluar me zonën përgjatë kufirit jugor në jug të lumit Litani, si faza e parë dhe më urgjente për Izraelin, me procesin që më vonë do të përfundonte në zona të tjera sipas një orari gradual, nën mbikëqyrjen e shtetit libanez në koordinim me organet ndërkombëtare që sponsorizojnë marrëveshjen.
Në praktikë, kryeministri Salame dha një tregues të fortë të përparimit në këtë fazë kur njoftoi së fundmi se çarmatimi në zonën në jug të Litanit ishte vetëm pak ditë larg përfundimit dhe se shteti ishte gati të kalonte në fazën e dytë, përkatësisht sekuestrimin e armëve në veri të Litanit, duke u mbështetur në planin e ushtrisë. Megjithatë, ky tranzicion është pjesa më e ndjeshme, jo vetëm sepse i afrohet një thellësie që prej kohësh konsiderohej përtej mundësisë së armëve të ushtrisë libaneze, por edhe sepse njëkohësisht has tre pengesa.
E para nga këto pengesa lidhet me aftësitë e vetë ushtrisë, për të cilën në thelb u krijua një nga detyrat e saj – të paktën teorikisht – në përballjen me pushtimin izraelit.
Më 6 tetor, ushtria libaneze publikoi një raport mbi procesin e çarmatimit, duke paralajmëruar për burimet e kufizuara dhe ndikimin e kolapsit ekonomik të Libanit, i cili është reflektuar në pagat dhe aftësitë e establishmentit ushtarak. Kjo pasqyron shqetësimet në lidhje me aftësinë e ushtrisë libaneze për të vendosur sovranitet të plotë në jug, dhe se misioni për çarmatosjen e Hezbollahut po degradon në zbrazjen e Libanit jugor nga aftësitë e tij mbrojtëse pa ofruar një alternativë të qartë që mund të sprapsë një agresion të mundshëm izraelit.
Pastaj është pengesa e dytë që lidhet me qëndrimin e Hezbollahut, i cili ka deklaruar gatishmërinë e tij për të diskutuar çështjen e armëve brenda kuadrit të një strategjie kombëtare të mbrojtjes, por ka kushtëzuar çdo diskutim praktik me përmbushjen e një sërë parakushtesh që përfshijnë tërheqjen e Izraelit nga territori libanez, ndërprerjen e sulmeve të tij, lirimin e të burgosurve dhe fillimin e rindërtimit të zonave të shkatërruara nga lufta.
Pengesa e tretë ka të bëjë me vetë sjelljen izraelite, pasi ushtria pushtuese vazhdon të kryejë sulme ajrore pothuajse çdo ditë brenda territorit libanez, në shkelje të marrëveshjes së armëpushimit të nënshkruar në nëntor. Megjithëse Izraeli pretendon se shumica e këtyre sulmeve synojnë individë dhe objekte të lidhura me Hezbollahun, Zyra e Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut ka raportuar se ato kanë shkaktuar vdekjen e 103 civilëve libanezë që nga fillimi i marrëveshjes, duke dëmtuar në mënyrë efektive çdo mjedis të favorshëm për çarmatim ose qetësi të qëndrueshme.
Përveç kësaj, ushtria izraelite mban një prani ushtarake në pesë vende në majë të kodrave brenda territorit libanez pranë Vijës Blu, vijës së demarkacionit të miratuar nga Kombet e Bashkuara për kufirin jugor. Izraeli e justifikon këtë prani duke pretenduar vlerën strategjike të këtyre kodrave, duke njoftuar qëllimin e tij për të qëndruar atje për një kohë të pacaktuar.
Megjithatë, natyra e këtyre vendeve, me pamjen e tyre të kufizuar dhe ndikimin ushtarak, së bashku me superioritetin e plotë ajror izraelit mbi Libanin jugor dhe të gjithë vendin, sugjeron që motivet për këtë vendosje janë më afër presionit politik dhe imponimit të fakteve në terren sesa nevojave të vërteta ushtarake.
Më e keqja nga të gjitha, pushtimi i këtyre vendeve ka filluar të marrë një karakter të përhershëm, me disa prej tyre të fortifikuara me argjinatura të larta prej dheu, mure dhe strehimore betoni, dhe pozicione vëzhgimi dhe qitjeje. Ushtria izraelite gjithashtu operon një zonë të lirë zjarri që shtrihet rreth një kilometër brenda territorit libanez dhe përdor dronë për të synuar civilët që përpiqen të heqin rrënojat ose të rindërtojnë shtëpitë e tyre në fshatrat përgjatë Vijës Blu, duke minuar çdo marrëveshje të drejtë në Libanin jugor.
Izraeli ka të ngjarë ta intensifikojë këtë përpjekje rraskapitëse kundër aftësive të Hezbollahut në fazën e ardhshme, duke pasur parasysh raportet izraelite që tregojnë se Hezbollahu në fakt nuk po çarmatoset, por përkundrazi po përshpejton përpjekjet për të rindërtuar aftësitë e tij ushtarake, duke përfshirë edhe vetë zonat jugore, ku organizata vazhdon të mishërojë një vullnet të qartë për t’u përballur me pushtimin izraelit dhe shkeljet e vazhdueshme të sovranitetit libanez dhe çdo agresion që mund të nisë në të ardhmen.
Levanti Arab, “fuçia e barutit” e Lindjes së Mesme
Levanti Arab mund të përshkruhet sot si fuçia e barutit e rajonit arab, pasi ka përjetuar konfliktet më të ashpra dhe më të përgjakshme që nga fundi i Perandorisë Osmane.
Ajo që ka ndodhur në Gaza që nga viti 2007, dhe veçanërisht që nga 7 tetori, dhe në Libanin jugor që nga viti 2006, dhe në Siri që nga viti 2011, dhe zhvillimet e reja në gjeografinë siriane që nga 8 dhjetori i vitit të kaluar, janë vetëm stacione në një rrugë të gjatë konflikti midis fuqive lokale, rajonale dhe ndërkombëtare që kërkojnë të riformësojnë rajonin.
Palestina, Libani dhe Siria janë në një udhëkryq historik. Nga ky rajon vjen disfata ose fitorja e botës arabe, përkatësisht islame. Ne besojmë se rezultati përfundimtar do të jetë fitorja mbi forcat e së keqes që duan ta shndërrojnë Levantin Arab në vendin e tyre të madh.
