Rreth Kadasë dhe Kaderit: Dija e Allahut i zbulon gjërat ashtu siç do të ndodhin, pa qenë ajo shkak imponues mbi veprimet e njerëzve
Thelbi i artikullit:
Ky artikull trajton dijen e Allahut dhe marrëdhënien e saj me veprimet e njerëzve. Ai saktëson se dija e Allahut nuk është imponuese apo detyruese për njeriun, por një dije zbulimi e përsosur, që ashtu si pasqyra tregon realitetin, pa ndikuar mbi të. Nëse dija e Allahut do të ishte imponim, atëherë ajo do të përbënte një formë padrejtësie, gjë që është e pamundur për Zotin e drejtë.
Në Kuran ka ajete të shumta që dëshmojnë se Allahu di të ardhmen me hollësi, siç janë: njoftimi për fitoren e bizantinëve, për vdekjen në mosbesim të Ebu Lehebit dhe Ubej ibn Halefit, si dhe për qëndrimet e beduinëve pas betejave. Dija e Tij përfshin edhe atë që është në zemrat e njerëzve, siç dëshmojnë ajetet në suren Teube dhe Jasin.
Përdorimi i shprehjeve si “do të dijmë” në Kuran ka kuptimin e “do të zbulojmë”, pra të shfaqjes së realitetit të njerëzve përmes sprovave. Kjo zbulesë është mënyra për të bërë të njohur të sinqertët nga hipokritët dhe për të shfaqur gënjeshtrat e atyre që shtiren. Argumente të shumta nga Kurani dhe hadithe e përforcojnë këtë kuptim.
Gjithashtu, Allahu e ka dhënë mundësinë që njeriu të ndryshojë rrjedhën e jetës së tij përmes pendimit, lutjes dhe bamirësisë. Ka hadithe që dëshmojnë se lutja dhe sadakaja mund ta ndryshojnë kaderin, dhe se mëkati mund ta privojë njeriun nga furnizimi.
Dijet e Allahut nuk e kufizojnë lirinë e njeriut për të zgjedhur. Njeriu është përgjegjës për veprat e tij dhe do të gjykohet për to, siç konfirmohet nga parimet themelore të fesë. Ajetet si “Allahu nuk e ndryshon gjendjen e një populli…” tregojnë rolin aktiv të njeriut në fatin e tij.
Në përfundim, dijenia e Allahut është gjithëpërfshirëse, e përhershme dhe e drejtë. Ajo nuk i shkel të drejtat e njeriut, por është një faktor që zbulon realitetin dhe vepron me urtësi për të provuar, ndëshkuar ose shpërblyer. Teksti përforcon se besimi i saktë është të pranosh këtë dije pa e ngatërruar atë me imponim.
Për një pasqyrë më të gjerë dhe të argumentuar, ju ftojmë të lexoni tekstin e mëposhtëm:
Pa asnjë dyshim, Allahu i Madhëruar i di të gjitha të fshehtat: të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen; çdo gjë që ka ndodhur, që po ndodh dhe që do të ndodhë. Megjithatë, kjo dije e Tij për veprat, fjalët dhe sjelljet e njerëzve është një dije zbulimi e jo imponimi apo detyrimi, ashtu si pasqyra që shfaq pamjen e asaj që ka përballë, por nuk e detyron atë të sillet në një mënyrë të caktuar.
Sikur dijenia e Allahut të ishte imponuese apo shtrënguese për robërit në veprimet apo fjalët e tyre, atëherë kjo do të përbënte një formë padrejtësie, gjë që është e pamundur për Zotin më të Drejtë dhe më të Urtë, i Cili e ka ngritur krijimin mbi themelet e së vërtetës dhe drejtësisë, dhe ka urdhëruar robërit e Tij të veprojnë me to. Këtë të vërtetë e kemi bërë të qartë që në hyrje të këtij studimi.
Një grup njerëzish, si në të kaluarën ashtu edhe sot, ka devijuar nga e vërteta duke pretenduar se Allahu nuk i di ngjarjet e së ardhmes, përfshirë veprat dhe fjalët e robërve, derisa ato të ndodhin realisht. Ata e mbrojnë këtë pretendim me arsyetimin se në këtë mënyrë e pastrojnë Zotin nga çdo padrejtësi, por realisht – me këtë supozim – i atribuojnë Atij injorancë për të fshehtat, gjë që përbën një shmangie të rëndë nga besimi i saktë, Allahu na ruajtë.
Në fakt, tekstet kuranore që rrëzojnë këtë pretendim dhe e përgënjeshtrojnë këtë shpifje janë të shumta dhe me domethënie të prerë. Ato dëshmojnë për dijen gjithëpërfshirëse të Allahut, përfshirë të ardhmen, në tërësinë dhe në hollësitë e saj. Shembull i qartë për këtë është fjala e Allahut në Ajetul-Kursij.
Fjala e Allahut: “Ai di çfarë është para tyre dhe çfarë është pas tyre”[1], nënkupton dijen e Tij për atë që kanë bërë në të kaluarën dhe për atë që do të bëjnë në të ardhmen. Ky formulim përsëritet në disa sure të tjera.
Në fillim të sures Rum lexojmë: “Bizantinët u mundën. Në një vend të afërt, por pas humbjes së tyre, ata do të fitojnë. Brenda disa viteve.”[2] Këtu Allahu njofton për një betejë që do të ndodhë në të ardhmen, duke përcaktuar kohëzgjatjen e saj me termin “disa vite”, që në arabisht përfshin nga tre deri në nëntë vjet. Ai gjithashtu shpall se bizantinët do të fitojnë kundër persëve. Ngjarja ndodhi ashtu siç u shpall, gjë që përbën një provë të prerë për dijen gjithëpërfshirëse të Allahut mbi të ardhmen.
Gjithashtu, në suren Mesed, Allahu i Madhëruar thotë: “U shkatërruan duart e Ebu Lehebit dhe vetë ai! Nuk i bëri dobi as pasuria e tij e as çka fitoi. Ai do të digjet në një zjarr me flakë. Edhe gruaja e tij, që bart dru, do të ketë në qafë një litar prej fibrash palmash.”[3] Allahu i Lartësuar informon në këtë sure se Ebu Lehebi dhe gruaja e tij do të vdesin në mosbesim. Dhe, në të vërtetë, ata vdiqën në atë gjendje, gjë që tregon qartë dijen e Allahut për atë që do të ndodhë në të ardhmen.
Po ashtu, Xhibrili (a.s) i tregoi të Dërguarit të Allahut (a.s) se Ubej ibn Halef do të vdiste në mosbesim. Ai ishte ai që solli një eshtër të kalbur nga varri dhe e përdori si shembull, duke e pyetur të Dërguarin (a.s): “Kush do ta ringjallë këtë kur të jetë kthyer në pluhur? A pretendon ti se kjo do të kthehet në njeri të plotë?” I Dërguari (a.s) iu përgjigj: “Po, Allahu do të të ringjallë dhe do të të fusë në Xhehenem.”
Dhe ashtu ndodhi: Ubej ibn Halefi vdiq si jobesimtar në betejën e Uhudit, i vrarë nga vetë Profeti (a.s). Ai kishte kërcënuar dhe ishte betuar se do ta vriste Profetin, prandaj ky i fundit tha: “Lëreni të vijë tek unë.” E sfidoi dhe e vrau. Për këtë rast, u shpall ajeti në suren Jasin “Ai solli për Ne një shembull dhe harroi krijimin e vet; tha: Kush do t’i japë jetë eshtrave kur ato të jenë bërë pluhur?”[4]
Kjo informatë që Xhibrili (a.s) ia dha të Dërguarit (a.s) për fundin e Ubej ibn Halefit është shpallje nga Allahu dhe dëshmi e dijes së Tij për atë që do të ndodhë në të ardhmen.
Në suren Fet’h Allahu i Lartësuar thotë: “Do të të thonë ty beduinët që mbetën prapa: ‘Na penguan pasuritë dhe familjet tona, ndaj kërko falje për ne.”[5] Ky është një njoftim nga Allahu për atë që do të thonë në të ardhmen disa nga beduinët që u tërhoqën dhe nuk morën pjesë në xhihad. Dhe me të vërtetë, ata e thanë këtë pas ndodhive, gjë që dëshmon për dijen e Allahut për atë që do të ndodhë. Prandaj, ajeti përfundon me fjalët: “Por Allahu është i Dijshëm për atë që ju bëni.”
Në suren Haxh thuhet: “E nëse ata polemizojnë me ty, thuaj: Allahu është më i Dijshmi për atë që bëni ju.”[6] Ky ajet është tregues se Allahu e di atë që njerëzit bëjnë dhe do të bëjnë, sepse folja “bëni” në kohën e tashme (në arabisht: ta‘melun) përfshin si të tashmen ashtu edhe të ardhmen.
Në fund të sures Lukman thuhet: “Vërtet, vetëm te Allahu është dija për Orën (e Kiametit); Ai lëshon shiun, Ai e di ç’ka në mitra; askush nuk e di se çfarë do të fitojë nesër dhe askush nuk e di se në cilin vend do të vdesë. Vërtet Allahu është i Dijshëm dhe i Njohur për çdo gjë.”[7] Ky ajet tregon qartë se çelësat e së fshehtës janë vetëm në dorën e Allahut. Njerëzit nuk i dinë këto gjëra, ndërsa Ai është i Gjithëdijshmi dhe i Gjithënjohuri.
Po ashtu, në suren En’am, thuhet: “Vetëm tek Ai janë çelësat e së fshehtës.”[8]
Në suren Bekare, Allahu thotë: “Allahu e di se do t’i përmendni ato (gratë e veja).”[9] Ky është një njoftim për dijen e Allahut mbi ngjarjet që do të ndodhin në të ardhmen.
Në suren Muzzemmil, Allahu thotë: “Ai e di se nuk do të mund ta përmbushni (faljen gjatë gjithë natës)…” dhe “Ai e di se disa prej jush do të jenë të sëmurë…”[10] Këtu tregohet qartë se Allahu e ka ditur dhe e di atë që do të ndodhë në të ardhmen. Kjo sepse koha është krijesë e Allahut dhe krijesat – përfshirë njeriun – janë të nënshtruar ndaj saj, ndërsa Krijuesi nuk është i nënshtruar ndaj asaj që Ai vetë ka krijuar. Dija dhe fuqia e Tij shtrihen përtej kohës, sepse Ai e ka krijuar kohën dhe nuk ndikohet prej saj.
Siç e ke parë, lexuar dhe dëgjuar nga këto argumente të përmendura nga Kurani Famëlartë, të gjitha janë prova logjike, tregues gjuhësorë dhe fakte historike të sakta që dëshmojnë dijen e Allahut për çdo gjë që do të ndodhë në të ardhmen, ashtu siç di të kaluarën dhe të tashmen. Allahu thotë:“Allahu është i Dijshëm për çdo gjë.”[11]
Dija e Allahut i përfshin të gjitha gjërat, në çdo kohë dhe në çdo vend. Emri i Tij “Alīm” (i Gjithëdijshmi) është mbiemër i përhershëm që tregon për një dije të qëndrueshme, të vazhdueshme dhe të palëkundshme në të gjitha kohërat dhe hapësirat.
Në suren Jasin thuhet: “Mos u mërzit për fjalët e tyre. Ne e dimë çfarë fshehin dhe çfarë shfaqin.”[12] Kjo është në formën e kohës së tashme, duke treguar se Allahu di gjithçka që njerëzit kanë fshehur, që shfaqin dhe që do të bëjnë në të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen.
Në suren Teube, thuhet: “A nuk e dinë ata se Allahu di fshehtësitë e tyre dhe bisedat e tyre të fshehta? Vërtet, Allahu është Njohësi i të fshehtave.”[13] Kjo është në formën shumës, duke përfshirë fshehtësitë e të tashmes, të kaluarës dhe të ardhmes.
Kur një ajet fillon me “ue-lekad” (p.sh., “Vërtet, Ne e dimë…”), në lidhje me Allahun, ajo është një pohim i fuqishëm dhe betim, siç ndodh në suren Hixhr: “Vërtet, Ne e dimë që ti ndihesh ngushtë nga ajo që ata thonë.”[14] Dhe në suren Nahl: “Vërtet, Ne e dimë se ata thonë: Atë po e mëson një njeri…”[15] Gjithashtu në suren En’am: “Vërtet, Ne e dimë se të pikëllon ajo që ata thonë.”[16]
Ka shumë ajete të ngjashme në Kuran që dëshmojnë për këtë, dhe kjo mjafton si provë.
Sa i përket thënies së Allahut në suren Ankebut: “Elif-Lam-Mim. A mendojnë njerëzit se do të lihen të thonë: Ne besojmë, dhe të mos vihen në provë? Ne i kemi vënë në provë ata para tyre, që Allahu të bëjë të ditur ata që janë të sinqertë dhe të zbulojë gënjeshtarët.”[17]
Fjala “do të bëjë të ditur” nënkupton zbulesën e realitetit dhe të vërtetës së besimtarëve dhe gënjeshtarëve, që të humbasë kushdo që humbet me prova të qarta dhe të jetojë kushdo që jeton me prova të qarta, dhe që askush të mos mashtrohet nga një hipokrit, mashtrues apo jobesimtar.
Dija është rruga drejt zbulesës dhe qartësimit, ndaj këtu është përdorur shkaku në vend të qëllimit, pra zbulesa e realitetit të hipokritëve dhe çfarë fshehin ata nga gënjeshtra dhe mashtrimi.
Zbulimi ndodh përmes sprovave të shumta, si: xhihadi, dhënia e zekatit, durimi ndaj fatkeqësive, largimi nga mëkatet dhe vazhdimësia në bindje. Në këto sprova, hipokritëve u bëhet e vështirë të fshehin mosbesimin e tyre, lakminë, frikën, shqetësimin, përtacinë dhe hezitimin. Kështu zbulohet realiteti i tyre para njerëzve.
Mund të kuptohet gjithashtu se shprehja “do të dijë” këtu nënkupton ndëshkimin dhe shpërblimin, sepse dija për një mëkat është parakusht për ndëshkimin e atij që e ka kryer. Megjithatë, kuptimi më i qartë dhe më i drejtpërdrejtë është se nënkuptohet zbulesa, si pasojë e dijes.
Në vazhdim të sures Ankebut, Allahu thotë: “Disa njerëz thonë: Ne besojmë te Allahu, por kur pësojnë mundim për shkak të Allahut, ata e marrin këtë si ndëshkim të njerëzve, njëlloj si ndëshkimi i Allahut. Por kur u vjen ndihmë nga Zoti yt, ata thonë: Ne ishim me ju! A nuk e di Allahu më së miri se ç’ka në zemrat e të gjitha krijesave? Allahu me siguri do të bëjë të ditur ata që besuan dhe do të bëjë të ditur hipokritët.”[18] Pra, Allahu e di çfarë fshehin njerëzit në zemrat e tyre – veçanërisht hipokritët – dhe kjo është një pyetje retorike, që nënkupton: “Po, Allahu e di.”
Më pas, Zoti betohet se do të zbulojë realitetin e besimtarëve dhe hipokritëve: “Allahu me siguri do të bëjë të ditur ata që besuan dhe do të bëjë të ditur hipokritët.”
Nëse nuk do të kishte kuptimin e zbulesës dhe ekspozimit të realitetit, ky pohim do të ishte i tepërt, pasi më herët është thënë: “A nuk është Allahu më i dijshmi për atë që kanë në zemrat e tyre?”
Pra, duhet ta kuptojmë “do të bëjë të ditur” si: do të zbulojë – do të shfaqë, për të qartësuar kuptimin e ajetit.
Pjesa tjetër e ajeteve tregon mënyrat e gënjeshtrave, mashtrimeve, joshjeve dhe përpjekjeve të jobesimtarëve për të larguar besimtarët nga e vërteta, me qëllim që t’i mashtrojnë: “Dhe ata që nuk besuan u thanë atyre që besuan: Ndiqni rrugën tonë dhe ne do të marrim mëkatet tuaja mbi vete. Por ata nuk do të bartin prej mëkateve të tyre asgjë, me të vërtetë, ata janë gënjeshtarë. Ata do të bartin barrat e tyre dhe disa barrë të tjera shtesë, dhe do të pyeten në Ditën e Kiametit për ato që shpiknin.”[19]
Dija e Allahut është e përhershme, zbulon gjithçka dhe nuk është e detyruar nga asgjë. Ai është i Plotfuqishëm dhe i Gjithëdijshëm, dhe askush nuk mund ta pengojë apo të ndalojë dijen e Tij. Një gjë e tillë vërtetohet nga thëniet e Allahut, si
Në suren Hakkah: “Ne me siguri e dimë që ka nga ju që e mohojnë.”[20] Dhe në suren Kaf (50:16): “Ne e kemi krijuar njeriun dhe e dimë çfarë i përshpërit vetvetes; Ne jemi më afër tij se sa damari i qafës.”[21]
Këto janë argumente të qarta për dijen e hershme dhe të përjetshme të Allahut.
Krahasoje këto ajete me të ngjashmet në Librin e Allahut, si në suren Bekare: “Ne nuk e ndërruam kiblen ndaj të cilës ishe, përveçse që të dallohet ai që ndjek të Dërguarin…”[22]
Në suren Kehf: “Pastaj Ne i ringjallëm ata, për të ditur se cili nga të dy grupet llogariste më saktë kohën që kishin qëndruar.”[23]
Dhe në suren Muhammed: “Dhe Ne do t’ju sprovojmë, derisa të dallojmë luftëtarët nga mesi juaj dhe durimtarët.”[24]
Pra, fjala “të dijmë” në këto ajete ka kuptimin: të zbulojmë dhe të shfaqim realitetin. Reflekto mbi këtë kuptim dhe do të jesh nga të udhëzuarit.
Hadithi i saktë që thotë: “Njeriu punon me vepra të banorëve të Xhenetit – sipas asaj që shihet nga njerëzit – derisa nuk ka mbetur veçse një pëllëmbë mes tij dhe Xhenetit, dhe pastaj e përfshin ajo që është shkruar për të, dhe ai vepron me vepra të banorëve të Zjarrit, dhe hyn në të.”[25]
Ky hadith e përforcon kuptimin që përmendëm më sipër, që fjala “të dijmë” ka kuptimin “të zbulojmë dhe të shfaqim”. Pjesa: “sipas asaj që shihet nga njerëzit”, tregon qartë se ky person është hipokrit, i cili paraqitet ndryshe nga realiteti i tij, dhe shtiret si i devotshëm, ndërkohë që fsheh prapësi. Ai duket si i mirë për të tjerët, por nuk është. Prandaj, Allahu do ta shfaqë realitetin e tij dhe do ta zbulojë gënjeshtrën dhe hipokrizinë para të tjerëve. Kjo është një urtësi hyjnore: që hipokritët të mos mashtrojnë të sinqertët e devotshëm.
Kështu, hipokritët veprojnë në mënyra që shfaqin qartë atë që fshihet në zemrat e tyre: hipokrizi, mosbesim, gënjeshtër. Kjo është një poshtërim për të kotën dhe fitore për të vërtetën.
Njeriu ka mundësi për t’i shmangur sprovat dhe ndëshkimin:
1 – Nëse njeriu e ka merituar ndëshkimin në këtë botë, por pendohet, kthehet tek Allahu, bën vepra të mira dhe lutet me përkushtim, atëherë sprova largohet dhe ndëshkimi hiqet, siç thuhet në hadithin: “Asgjë nuk e kthen caktimin përveç lutjes.”[26] “Bamirësia largon vdekjen e keqe, sadakaja në fshehtësi shuan zemërimin e Zotit, dhe lidhja farefisnore e zgjat jetën.”
2 – Nëse për njeriun ishte caktuar që të marrë mirësi apo furnizim, por bën mëkate dhe devijon, ai mund ta humbasë atë furnizim. Siç thuhet në hadith: “Njeriu privohet nga rizku (furnizimi) për shkak të mëkatit që bën.”
Kur marrim parasysh thënien e Allahut në suren Ra’d: “Allahu fshin çfarë të dojë dhe vë në vend çfarë të dojë…”[27] dhe e kuptojmë në mënyrë të përgjithshme (siç mendonte Omeri), jo vetëm për mrekullitë, atëherë kuptojmë se shpërblimi dhe ndëshkimi nuk janë të pandryshueshëm, por varen nga veprat e njeriut, dhe se njeriu është i lirë në zgjedhjet dhe sjelljet e tij. Nëse ai sillet mire, do të shpërblehet. Nëse vepron keq, do të ndëshkohet. Siç thotë Allahu në suren Xhathije: “Kush bën mirë, e bën për veten e vet. Kush bën keq, e bën kundër saj. Pastaj te Zoti juaj do të ktheheni.”[28]
Po ashtu: “Allahu nuk e ndryshon gjendjen e një populli, derisa ata të ndryshojnë vetveten.”[29] Fjala “ma” është gjithëpërfshirëse, gjë që përforcon saktësinë e kuptimit që përmendëm më sipër.
3 – Nëse njeriu devijon, Allahu nuk e pëlqen këtë, por mund ta lejojë, dhe më parë është përmendur dallimi mes dëshirës dhe pëlqimit. Prandaj, Allahu e ngushton jetën e atij që devijon, nga mëshira e Tij, që ai të kthehet në rrugën e drejtë, të cilën e ka në natyrshmërinë e tij. Siç thotë në suren Taha “Kush largohet nga përmendja ime, do të ketë një jetë të ngushtë dhe në Ditën e Kiametit do të ringjallet i verbër…”[30]
E në suren En’am, Allahu i Madhëruar thotë: “Kujt ia dëshiron udhëzimin, Allahu ia hap gjoksin për Islamin. E atij që dëshiron ta humbasë, ia ngushton gjoksin sikur ngjitet në qiell…”[31]
Kurse në hadithin: “Qëndroni të drejtë, dhe nuk do të mund të numëroni (mirësitë që do ju vijnë).” Kjo do të thotë: nëse qëndroni të drejtë, nuk do të mund t’i përmbani të gjitha të mirat që do të vijnë për shkak të drejtësisë suaj.
Prandaj, thuaju atyre që janë devijuar, të cilëve jeta dhe furnizimi u është ngushtuar, sikurse dhe zemrat e tyre janë ngushtuar: “O ju që besuat! Kini frikë Allahun dhe thoni fjalë të drejtë. Ai do t’i përmirësojë veprat tuaja dhe do t’jua falë mëkatet. Kush i bindet Allahut dhe të Dërguarit të Tij, ka arritur një fitore të madhe.”[32]
Autor: Hisham el Himsi
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Bekare: 255.
[2] – Sure Rum: 2 – 4.
[3] – Sure Mesed: 1 – 5.
[4] – Sure Jasin: 78.
[5] – Sure Fet’h: 11.
[6] – Sure Haxh: 68.
[7] – Sure Lukman: 34.
[8] – Sure En’am: 59.
[9] – Sure Bekare: 235.
[10] – Sure Muzzemil: 20.
[11] – Sure Bekare: 282.
[12] – Sure Jasin: 76.
[13] – Sure Teube: 78.
[14] – Sure Hixhr: 97.
[15] – Sure Nahl: 103
[16] – Sure Nahl: 33.
[17] – Sure Ankebut: 1 – 3.
[18] – Sure Ankebut: 10 – 12.
[19] – Sure Ankebut: 12 – 13.
[20] – Sure Hakkah: 19.
[21] – Sure Kaf: 16.
[22] – Sure Bekare: 143.
[23] – Sure Kehf: 12.
[24] – Sure Muhamed: 31.
[25] – Buhariu dhe Muslimi.
[26] – Hadith Sahih.
[27] – Sure Ra’d: 39.
[28] – Sure Xhathije: 15.
[29] – Sure Ra’d: 11.
[30] – Sure Taha: 124 – 127.
[31] – Sure En’am: 125.
[32] – Sure Ahzab: 70 – 71.
